PRINCIPIA
PHILOSOPHIAE
Antiquissimæ & Recentissimæ
DE
DEO, CHRISTO & CREATURA
ID EST
De Spiritu & Materia in genere.

CAPUT I.
DE DEO ET DIVINIS ILLIUS
ATTRIBUTIS.

§.1.2.3.4.5. De DEO & divinis illius attributis. §.6.7. Qua ratione Trinitas concipi possit in DEO secundum Scripturam ita, ut exinde tamen non offendantur Judæi, Turcæ, vel ullus populus alius, si hi Termini: Tres distinctæ personæ; qui nec Scripturæ sunt, nec sanum habent sensum, omittantur.

§. 1. DEUS est Spiritus, lux & vita, infinite sapiens, bonus justus, validus, omniscius, omnipræsens omnipotens; Creator & factor rerum omnium visibilium & invisibilium. Vid. Adum <2> dum {sic}bratio Kabbalæ Christianæ cap. 2. §. 2. ---- 7. In Kabbalæ denudatæ Tom. II. Tractat. ult.

§. 2. In Deo nec est tempus, nec mutatio, nec compositio, nec divisio partium: totus enim & universim unus est, in seipso, & penes se ipsum, sine omni varietate vel mixtura: tenebras etiam & corporeitatem in sese neutiquam habet, adeoque nec formam vel imaginem, vel figuram, qualiscunque illa fuerit. (Vid. Philosophiæ Kabbalisticæ Dissertatio c. 3. in Kabbalæ Denudatæ Tom. I. Part. 3.

§. 3. Ipse quoque sensu proprio & reali est Essentia vel substantia distincta a Creaturis suis, quamvis ab illis non divisa vel separata, sed quam arctissime & in summo gradu intime in ipsis omnibus præsens; ita tamen, ut illæ nec sint partes ejus nec in ipsum convertibiles, prout nec ipse est in illis: Ipse quoque sensu vero ac proprio creator est rerum omnium, qui hisce non formam tantum prębet, & figuram, sed & essentiam, vitam, corpus, & quicquid alias boni habent. (Vid. Kabbalæ Denudatæ Tom. I. Part. II. pag. 30-332.

§. 4. Cumque in ipso nullum sit tempus, nec ulla mutabilitas, hinc in eodem nullatenus existere potest nova cognitio & <3> voluntas, sed voluntas & cognitio ejus æternæ sunt, & absque tempore, vel supra tempus, (Vid. Philosophiæ Kabbalisticæ Dissertatio 3. c. 1. in Kabb. Denud. Tom. I. part. 3. & ibid. c. 6.

§. 5. Similiter in Deo nulla existere potest passio, a creaturis ejus profecta, si proprie loqui velimus: omnis enim passio temporale quid est, cum tempore initium habens atque finem.

§. 6. In Deo Idea est, quę ipsius est imago, vel verbum intra ipsum existens, quæ in substantia vel essentia unum idemque est cum ipso, per quam non minus se ipsum cognoscit, quam omnes res alias, & secundum quam imo perquam ideam vel verbum omnes creaturæ factæ sunt & creatæ.

§. 7. Eadem ratione in Deo est Spiritus vel voluntas, qui ab ipso procedit, & tamen quoad substantiam & essentiam unum quid est cum ipso, per quam Creaturæ essentiam atque activitatem recipiunt, quoniam Creaturæ essentiam atque existentiam suam simpliciter ex eo saltem habent, quia Deus vult eas esse, qui voluntas est secundum scientiam, maxime infinitam. Atque sic Sapientia & Voluntas in Deo, non sunt Entitas vel substantia quædam ab ipso distincta: sed distincti saltem modi, vel proprietates unius ejusdemque <4> substantiæ. Cumque hoc illud sit ipsum, quod, qui inter Christianos scientia plurima & judicio pollent maximo, intelligunt per Trinitatem: Si jam negligeretur Phrasis illa de tribus distinctis personis, quæ lapis est offensionis, tam Judæis, quam Turcis, & aliis populis, inque se revera sanum non habent sensum, nec ullibi in scriptura reperiuntur: omnes jam facile convenire possent in hoc articulo: minime enim negant Deum habere sapientiam, ideamque Essentialem & tale in seipso verbum juxta quod omnia cognoscit: cumque concedant, eundem rebus omnibus dare essentiam, necessario etiam agnoscere coguntur, in ipso dari voluntatem, per quam exequatur & in actum deducat, quod occultum est in illa Idea, nimirum ut illud producat, distinctamque exinde faciat substantiam Essentialem: atque hoc ipsum est creare, nimirum essentiam creaturæ, non enim sola Idea entitatem largitur Creaturæ: sed voluntas cum Idea conjuncta: ut cum Architectus Ideam domus in mente sua habet, non sola Idea ille domum ædificat, sed voluntas cum eadem jungitur, cumque ea cooperatur.

Annotationes ad hoc Caput primum.

Antiqua Hebræorum Hypothesis, quoad contenta ulteriora capituli hujus, talis est:

1. DEus cum lux esset omnium intensissima & quidem infinita, & summa tamen etiam Bonitas; propter hanc Creaturas quidem condere voluit, quibus sese communicaret: hę tamen intensissimam illius lucem neutiquam potuissent tolerare. Et hac pertinent ista scripturę dicta: Deus habitat in luce inaccessibili. Deum nemo vidit unquam, &c.

2. Diminuit ergo in Creaturarum gratiam (ut locus ipsis esse posset) summum illum intensæ suæ lucis gradum, unde locus exoriebatur, quasi vacuus circularis, Mundorum spatium.

3. Hoc vacuum non erat privatio, vel non ens; sed positio lucis diminutę realis, quæ erat Anima Messiæ, Hebræis Adam Kadmon dicta: qua totum illud spatium implebatur.

4. Hæc anima Messiæ unita erat cum tota illa Luce Divinitatis, quæ intra vacuum istud gradu leniori, qui tolerari posset, remanserat, unumque cum illa constituebat subjectum.

5. Hic Messias (λόγος sive verbum & primogenitus Dei filius appellatus) de inde intra sese (facta nova etiam suæ lucis diminutione pro Creaturarum commoditate) condebat omnium creaturarum seriem.

6. Quibus Divinitatis suæque naturæ Lumina ulterius communicabat, tamquam objecta contemplationis & amoris; qui erant actus unitivi Creaturarum & Creatoris, in qua unione creaturarum consistebat felicitas.

7. Trinitas ergo hîc occurrit Divinæ repræsentationis: primusque conceptus est Deus ipse infinitus, extra & supra productionem consideratus: Secundus est Deus idem, quatenus in Messia: & tertius idem Deus, quatenus cum Messia in Creaturis, gradu luminis minimo ad perceptionem Creaturarum accommodato. Huc pertinet illud scripturæ dictum: Deum nemo vidit unquam, (1) Filius (2) qui in sinu Patris (1) est, nobis (3) annunciavit. (3.)

8. Sed & usitatum est apud Hebræos Personarum termino uti, verum ita, ut persona ipsis non denotet suppositum singulare, sed conceptum saltem vel repræsentandi speciem aut considerandi modum: [Videatur Adumbratio Kabbalæ Christianæ cap. 2. 3.]

CAPUT II.

§. 1. Creaturæ, quamvis Deo non sint coæternæ, infinita tamen à principio habuerunt tempora. §. 2. Ita ut nullus annorum numerus, imò ne maximus quidem, quem creatus concipere possit intellectus, pertingere queat ad illarum usque initium. §. 3. Creaturæ sensu diverso fuerunt ab æterno & non fuerunt. §. 4. Infinitas temporum probatur ab infinita bonitate DEI, §. 5. Essentiale DEI attributum est esse Creatorem. § 6. Quid sit tempus, & qua ratione illud in DEO non sit.

§. 1. ET quoniam omnes creaturę simpliciter ex eo tantum sunt, vel existunt, quia Deus illas esse vult, cujus voluntas infinitè potens est, cujus & mandatum sine omni instrumento causâve instrumentali vel materia solum efficiens est ad dandam creaturis entitatem: hinc necessario sequitur, cùm voluntas Dei sit ęterna, sive ab æterno, quòd creatio immediatè & absque ullo temporis interventu eandem voluntatem sequatur. Et quamvis dici nequeat, creaturas in se consideratas Deo es <8> se coæternas, quia hac ratione æternitas atque tempus simul confunderentur. Attamen creaturę & voluntas illa, quæ illas creavit, sibi invicem tam sunt præsentes, tamque immediatè sese invicem contingunt, ut nihil intervenire queat, æquè ac si duo circuli immediatè sese contingunt. Nec aliud assignare possumus Creaturis principium nisi Deum ipsum, æternamque illius voluntatem, quæ sit secundùm æternam ejus ideam vel sapientiam. Ex hinc naturali consequentia sequitur, quod tempora à Creatione sint infinita, & sine omni numero, quem intellectus creatus concipere queat, quomodo enim hoc potest esse finitum, vel mensuratum, quod nullum aliud habuit initium quam æternitatem ipsam.

§. 2. Si autem aliquis dicere velit, tempora esse finita, jam supponamus mensuram illorum ab initio in circa 6000 esse annos, (prout quidam sentiunt, haud longiorem esse temporis à primordio decursum) sive cum aliis (qui putant, ante hunc mundum alium fuisse mundum invisibilem, è quo hic mundus visibilis processerit) supponamus durationem mundi fuisse 600000 annorum, vel alius numeri, cujuscunque vel maximi, qui ullâ ratione concipi queat; jam quæro utrùm fieri potuit, ut mundus creatus esset citiùs sive ante hoc tempus? si negant potentiam Dei ad certum annorum numerum <9> restringunt, si affirmant, tempus admittunt ante omnia tempora, quæ manifesta est contradictio.

§. 3. His ita prædicto modo positis, jam facile responderi poterit ad quæstionem illam, quę tantopere torsit quam plurimos: utrum Creatio facta sit, vel fieri potuerit ab æternitate, sive ab æternate, sive ab æterno? Si enim per æternitatem & ęternum intelligunt infinitum numerum temporum, hoc sane sensu creatio facta est ab æterno: Si autem talem intelligunt ęternitatem, qualem Deus habet, ita ut dicendum sit, creaturas esse Deo coæternas, temporisque carere initio, falsum hoc est: æque enim creaturæ ac tempora, quæ nihil sunt aliud quam successivæ motiones & operationes creatarum principium habuerunt, quod est Deus, sive æterna voluntas Dei. Et quare mirum videatur alicui, si tempora in tota collectione & universalitate sua dicantur infinita, cùm & minutissimum tempus quantulumcunque etiam concipi queat, speciem in se habeat infinitatis? sicut enim nullum tempus tam magnum est, quo non concipi possit majus, ita nullum est tam exiguum, quo non detur minus: Sexagesima enim pars minuti dividi potest in 60 alias & hęc in alias iterum, & sic in infinitum.

§. τ {sic}. Sed infinitas temporum ab initio <10> creationis similiter demonstrari potest à bonitate Dei. Deus enim infinite bonus est, amans atque benignus, imò ispa bonitas atque charitas, fons infinitus atque Decanus bonitatis, charitatis atque benignitatis. Jam quomodo fieri potest, ut fons iste non perpetuò scaturiat, aquasque vivas à se emittat? An non Oceanus iste perpetuo superabundabit emanatione sua ad productionem creaturarum, & fluxu quodam continuo? Bonitas enim Dei è propriâ naturâ suâ communicativa est & multiplicativa, cùmque in seipso nullâ re indigeat, nec aliquid sibi addere queat, propter absolutam suam plenitudinem, insignemque quâ pollet, ubertatem, cumque etiam ex eâdem ratione multiplicare nequeat seipsum, id quod idem foret, ac si plures fingerentur Dii, quod esset contradictorium, jam necessariò sequitur, quod ab æterno vel absque omni temporum numero essentiam dederit creaturis, alias enim hæc communicativa Dei bonitas, quod est essentiale istius attributum, finitum quid saltem esset, durationisque tot saltem annorum ejus numerari posset, quo nihil est absurdius.

§. 5. Essentiale igitur Dei attributum est esse Creatorem, adeoque consequenter Deus semper fuit Creator, semperque Creator erit, quia alias mutaretur: & propterea creaturæ semper fuerunt, & semper erunt: <11> æternitas autem creaturarum nihil est, quam infinitas temporum, in qua semper fuerunt, semperque erunt sine fine. Nec tamen infinitas hæc temporum æqualis est infinitati æternitatis Dei, quoniam æternitas divina nulla in se habet tempora, nihilque in ipsa dici potest præteritum vel futurum, sed illa tota & semper præsens est, inque temporibus quidem est, sed ab iisdem non comprehenditur. Hebræi, quamvis paulò aliter de istis loquantur, ut apparet Kabbala denudata tom. I. part. II. pag. 29. 30. & Philos. Kabbal. dissertat. 3. cap. 6. & 7. in Kabb. denud. tom. I. part, 3. huic tamen opinioni non contradicunt: quia indefinitam temporum durationem admittunt. Confess. Adumbratio Kabbalæ Christianæ cap. 7. §.4. 5. 7. in Cabbalæ denud. tom. 11. tract. ult.

§. 6. Et ratio quidem hujus manifesta est, quia tempus nihil aliud est quam successiva motio, sive operatio creaturarum, quæ motio sive operatio si cessatura esset, tempus similiter esset cessaturum, ipsæque creaturæ simul desinerent cum tempore, cùm hęc fit natura cujusvis creaturæ, ut in motione fit, vel motionem quandam habeat, qua mediante progrediatur excrescatque ad ulteriorem perfectionem. Cùmque in Deo nulla sit successiva motio, vel ad ulteriorem perfectionem operatio, eó quód ille <12> sit absolutissime perfectus, hinc nulla tempora in Deo sunt ejusque æternitate. Porrò etiam quia nullæ in Deo sunt partes, nulla etiam in ipso sunt tempora omnia enim tempora suas habent partes, & quidem in infinitum divisibiles, prout jam dictum.

CAP. III.

§. 1. Deus est agens liberrimum, & tamen etiam maximè necessarium. §. 2. Indifferentia voluntatis, quam Scholastici in Deo esse opinati sunt, merum est figmentum. §. 3. Deus creavit mundum non propter externam quandam necessitatem, sed ex interno impulsu divina sua bonitatis & sapientiæ. §.4. Creaturæ creatæ sunt infinitæ, mundique sunt infiniti. §. 5. Creaturarum minima, quam concipere possumus, infinitas in se habet creaturas. §. 6. Id quod tamen creaturas Deo non reddit æquales. §. 7. Refutatio spatiorum imaginariorum, quæ à Scholasticis fuere conficta, quasi extra creaturas existerent. §. 8. In Deo locum non habet ulla successiva motio. §. 9. Respon <13> sio ad objectionem. §. 10. Omnes creaturæ sunt unitæ & quidem certo modo.

§. 1. PRæterea si debitè considerentur præmemorata Dei attributa, & in specie hęc duo: nimirum illius sapientia atque bonitas, omnino jam refutari potest, & eliminari illa voluntatis indifferentia, quam Scholastici falsoque sic dicti Philosophi in Deo esse opinati sunt, quamque improprie appellarunt liberum arbitrium. Quamvis enim Dei voluntas sit liberrima, ita ut quidquid faciat erga creaturas suas sine omni externa violentia, vel coactione, vel sine omni à creaturis profecta causa liberè enim est, sponte ille facit, quidquid facit, illa tamen indifferentia agendi vel non agendi, nullo modo dicenda est in Deo esse; hęc enim non nisi imperfectio esset, Deumque similem efficeret corruluptibilus creaturis. Ista enim voluntatis indifferentia fundamentum est omnis mutabilitatis & corruptibilitatis in Creaturis, ita ut nullum foret malum in Creaturis, si mutabilitas non esset. Si ergo supponeretur eandem in Deo esse, ille supponeretur esse mutabilis, similisque adeo fieret homini corruptibili, qui sępe aliquid facit ex mero arbitrio, non autem vera solidaque ratione, sive sapientiæ ductu: ubi similis est crudelibus illis, qui in <14> mundo sunt, tyrannis, qui plurima faciunt ex mera sua voluntate, sua fieti potentia, ita ut factorum suorum haud reddere queant aliam, quam merum suum arbitrium: Cùm tamen quilibet vir bonus eorum, quæ agit vel acturus est, congruam reddere queat rationem: idque propterea quia novit atque intelligit veram bonitatem ac sapientiam hoc ipsum á se requirere ut id faceret: quare illud etiam effectum esse vult, ex eo quod rectum sit, ita ut si illum non faceret, officii non foret memor.

§. 2. Vera ergo Justitia sive Bonitas nullam habet in se latitudinem vel indifferentiam, sed similis est lineæ cuidam rectæ, quæ ducta est ab uno puncto ad aliud: ubi dici non potest, inter duo puncta indifferenter duci posse duas vel plures lineas, quę omnes sint rectæ, eò quòd una tantum queat esse recta, cęteris omnibus existentibus curvis, idque secundùm magis vel minus, quatenus nempe plus minusve ab una illa recta linea discedunt. Unde manifestum est, hanc ipsam voluntatis differentiam nullum in Deo habere locum, eò quòd sit imperfectio: qui propterea quamvis agens liberrimum simul tamen etiam est maxime necessarium agens, ita ut non possit non facere, quidquid facit in creaturis suis, vel erga eas, cum propria ipsius infinita sapientia, bonitas atque justitia lex ipsi sint, quam <15> transgredi haud possit. Vide Philos. Cabbal. dissertat. 3. cap. 6. & 7. in Kabbalæ denud. tom. 1. part. 3.

§. 3. Hinc ergo manifestè simul consequitur, non indifferens fuisse Deo, utrum voluerit essentiam dare Creaturis, an minus: sed ab interno quodam impulsu divinæ suę bonitatis atque sapientiæ eas faciebat; adeoque mundos sive creaturas tam cito creabat, quam poterat: hæc enim est natura agentis necessarii facere quantumcumque possit. Cùm ergo potuerit mundo, vel creaturas infinitis temporibus creare ante 6000 annos, sive ante 60000 vel 600000 &c. Hinc sequitur eum hoc fecisse. Porrò Deus omnino facere potest, quod non implicat contradictionem: hoc autem contradictionem non implicat, si mundi vel creaturæ dicantur fuisse vel continuo extitisse infinitis temporibus ante hoc momentum, prout sunt infinito tempore post hoc momentum: sique nulla est contradictio in casu posteriori, nulla etiam esse potest in priore; ex paritate rationis.

§. 4. His attributis debitè consideratis etiam sequitur creaturas esse infinito numero creatas, vel dari infinitatem mundorum sive creaturarum factarum à Deo. Cùm enim Deus sit infinitè potens, nullus dari potest creaturarum numerus, ut non semper facere possit plures: Et quia prout jam probatum <16> est, ille facit, quantumcumque facere potest: certè voluntas, bonitas & benignitas ejus tam est ampla atque extensiva, quàm ipsius potentia: unde manifesto consequitur creaturas esse infinitas, infinitisque modis creari, ita ut nullo terminari limitarive queant numero vel mensurâ. Ponamus exempli gratia totam creaturarum universitatem esse circulum, cujus semidiameter tot contineat terræ diametros, quot sunt grana pulveris vel arenæ in toto terrę globo, si ille divideretur in Atomos tam exiguas, ut 100000 earumdem in unico papaveris grano continerentur. Quis jam negare poterit infinitam Dei potestatem hunc numerum facere potuisse majorem, majoremque adhuc semper facere posse in infinitam usque multiplicationem? cùm facilius sit infinitæ huic potestati multiplicare reales creaturarum essentias, quam perito est Arithmetico numerum aliquem semper facere majorem atque majorem, qui nunquam potest esse tam magnus, ut non sive addendo, sive multiplicando idem possit in infinitum augeri. Cumque jam demonstratum sit, Deum esse agens necessarium, & omnia facere quæcumque facere potest: necesse est, illum multiplicasse & semper adhuc multiplicare atque adaugere essentias creaturarum in infinitum. De infinitate videri potest Philos. Cabbalist dissert. I, cap. 6. & dissert. 3. c, 1. in <17> Kabb. denud. tom. I. part 3. unde melius creaturæ dicerentur indefinitæ quam infinitæ.

§. 5. Eadem ratione etiam probatur, quod non saltem totum universum sive systema creaturarum simul consideratarum infinitum sit, vel infinitatem in se habeat, sed etiam quælibet creatura, quamvis minima, quam nostris conspicere queamus oculis, nostrave concipere mente, talem in se habeat partium, vel potius integrarum creaturarum infinitatem, ut numerari nequeant. Sicut enim negari non potest; Deum locare posse unam creaturarum in aliam: ita duas ęque sic locare poterit ac unam, & æque quatuor ac duas, & sic octo eodem modo quam quatuor, ut ita illas multiplicaret sine fine minores semper locando intra majores. Cùmque nulla creatura tam possit esse parva, ut non semper dari queat minor, sicut nulla tam est magna, quâ non semper dari possit major. jam sequitur, quòd in minima creaturarum existere & contineri queant creaturæ infinitæ, quæ omnes possint esse corpora, suoque modo erga se invicem impenetrabilia. Quoad illas autem creaturas, quæ sunt spiritus, seseque invicem penetrare possunt, in quolibet spiritu creato esse poterit aliqua spirituum infinitas, qui spiritus omnes æqualis sint extensionis tam cum spiritu prædicto, quàm secum invicem; hoc enim in casu spiritus sunt subtiliores & spiritualiores, qui <18> penetrant grossiores, magisque corporeos; unde nullus hic esse potest spatii defectus, ut alter alteri cedere cogatur. De natura autem corporum & spirituum plura dehinc dicentur suo loco. Hoc solum hîc demonstrare sufficiat, quòd in qualibet creatura sive illa spiritus sit, sive corpus, sit infinitas cęterarum, quæ singulæ iterùm in se habeant infinitatem, quælibet etiam harum, & sic in infinitum.

§. 6. Hæc omnia insigniter extollunt, atque commendant magnam Dei potentiam atque bonitatem ex eo quod absolutè ipsius infinitudo in operibus manus ejus elucescat, imô in quâlibet creatura ab ipso producta. Nec enim objici potest, nos creaturas Deo statuere æquales, sicut enim unum infinitum majus esse potest altero: ita Deus semper infinitè major est, quàm omnes ipsius creaturæ, ita ut nulla hic institui possit comparatio. Atque sic reverâ invisibilia Dei clare videntur, si intelligantur per illa, vel in illis, quæ facta sunt. Quo majora enim & magnificentiora sunt opera, eo magis eadem ostentant opificis sui magnitudinem. Quapropter illi qui statuunt universum creaturarum numerum, solummodo esse finitum, & ex tot saltem consistere individuis quod numerari queant; totumque universi corpus tot saltem occupare jugera vel milliaria, vel diametros terræ secundùm longitudinem, latitudinem & <19> profunditatem, exili nimirum & indecoro cogitandi gradu, tantam considerant majestatem: Deusque ille, quem hi sibi fingunt, verus non est Deus, sed idolum propriæ suæ imaginationis, quem illi tam anguste includunt habitaculo, qualis aviculæ exiguæ incarceratæ caveę, quæ mensuram paucorum pollicum adæquat: quid enim est aliud mundus ille, quem ipsi supponunt, respectu veri magnique illius universi superius descripti?

§. 7. Si autem dicant, se Deum non includere finito huic universo, sed imaginari eundem non minus extra hoc etiam existere in infinitis spatiis imaginariis, æque ac intra illud. Ad hæc respondetur, Si spatia hæc imaginaria mere sunt imaginaria, illa sane non nisi vanissima sunt cerebri figmenta, si vero entia sunt realia, quid aliud esse possunt quam Creaturæ Dei. Præterea Deus vel operatur in spatiis istis vel non: Si non, Deus ibi non est, ubicumque enim est, ibi operatur, cúm hæc illius sit natura, ut ita agat, prout natura est ignis, quod ardeat, vel solis, quod splendeat. Ita enim Deus perpetuo operatur, opusque ejus est creare, vel essentiam dare Creaturis secundùm æternam illam, quæ in ipso est, Ideam velsapientiam {sic}, Juxta Hebræos Deus infinitus quem Ænsoph vocant, propterea dicitur extra mundi locum existere, quia creatura immen <20> sitatem lucis ejus capere non posset, vid. quæ dicta sunt in annot. ad cap. I. Nec dicendus est existere in spatiis imaginariis, quia Deo planè nullum competit spatium. Quin & operari ibidem dici potest simplici sua activitate: quidquid autem ratione creaturarum operatur, per Messiam est, qui non est immensus ut Ænsoph ipsum.

§. 8. Hæc autem continua actio vel operatio Dei, quatenus in ipso est, vel ab ipso prodit, sive quatenus respectum habet ad ipsum, solummodò unus est actus continuus, sive mandatum voluntatis ejus, nec successionem sive tempus in se habet, nec prius, nec posterius: sed simul ac semper præsens est Deo, ita ut nil sui sit præteritum, nihilque futurum, eò quòd partes non habeat. Quatenus veró elucescit vel terminatur in creaturis, tempus habet partiumque successionem: Et quamvis imaginatio vel conceptus difficulter admodum concipiat, vera tamen & solida ratio sufficienter illud evincit. Conceptui tamen nostro exiguum pręstat auxilium, commune humileque exemplum, quod sequitur? Ponatur magnus Circulus sive rota moveri per centrum, ibi Centrum in uno semper quiescit loco, prout quidam opinantur. Solem hoc modo moveri circa suum centrum ab Angelo quodam vel Spiritu in centro existente, intra spatium tot vel tot dierum; <21> Jam verò quamvis centrum totam moveat rotam, magnamque & continuam in illo efficiat motionem, ipsum tamen quietum permanet semper, nec ullo movetur modo; Quanto magis istud in Deo ita se habet, qui primus est motor in omnibus creaturis suis, juxta omnes motiones illarum veras ac ordinatas: ille autem ipse non movetur ab his, verum hoc ipsum, quod analogicè in illo respondet motionibus sive operationibus creaturarum, regimen est voluntatis suæ: Quod si propriè loqui velimus, motio non est, quia omnis motio successiva est, inque Deo locum habere non potest, prout superius est demonstratum.

§. 9. Contra hoc autem quod á nobis dictum est, minima etiam creaturarum, qualiscunque denique concipi queat, infinitas in se habere creaturas, ita ut vel minima particula corporis sive materiæ infinitis modis extendi dividique possit in partes minores, minoresque semper & magis exiguas á quibusdam objectio formatur subsequens.

Illud quod actualiter divisibile est, in quantum actualis divisio ullatenus fieri potest, divisibile est in partes indiscerptibiles. Materia autem sive corpus (materia nimirum illa integralis vel composita) actualiter divisibilis est, in quantum actualis divisio ullatenus potest fieri &c. Ergo &c. Respondeo: Hoc argumentum laborare fallacia illa, <22> quam Logici appellant compositiones nos componendorum, quæ est con unctio verborum sive terminorum, quę implicant contradictionem sive absurditatem; eaque latet in hoc termino: Actualiter divisibile; qui denotat unam eandemque rem divisam esse & non esse divisam: Actualiter enim significat divisionem, & divisibile non divisionem, sed saltem capacitatem, juxta quam aliquid dividi queat. Quod tam est absurdum & contradictorium, ac si quis dicat: visibiliter cæcum, sensibiliter insensibilem, vel vivaciter mortuum. Si autem per terminos: Actualiter divisibile; non intelligant duo, sed unum saltem quid, nimirum, quod vel revera sit divisum, vel saltem divisibile, fallacia facile se nobis exhibebit. Primó enim si τὸ actualiter divisibile nihil aliud ipsis denotet, quam quod divisum sit hoc sensu; Majorem concedo: Quod nimirum illud, quod revera est divisum in quantum actualis divisio ullatenus fieri potest, sit divisibile in partes indiscerptibiles. Verùm hac ratione falsa est minor; quod nempe materia actualiter divisa sit eo usque, quousque actualis divisio ullatenus fieri potest. Secundó autem si per id quod actualiter divisibile dicunt, intelligant rem solummodo divisibilem, seu in qua est potentia sive capacitas, ut ita dividi queat; jam majorem nego, nimirum <23> quod illud, quod divisibile est, in quantum divisio fieri potest, divisibile sit in partes indiscerptibiles. Et præterea hoc sensu propositio illa mere est tautologica, inanisque ejusdem rei repetitio, qualis nempe & hæc esset: Quidquid removeri potest à loco suo, eatenus quatenus removeri potest; id removeri potest ad aliquam usque distantiam. Sed Londinum vel Roma removeri possunt à loco suo eatenus quatenus removeri possunt. Ergo &c. Sic eadem argumentandi forma probari potest, quod anima hominis finitum saltem annorum habeat numerum, quibus existat vel essentiam habeat: quodque consequenter sit mortalis finemque habeat, ita nimirum: Illud, cujus tempus sive duratio actualiter divisibilis est eousque quousque actualis divisio ullatenus fieri potest, habiturum est finem, & divisibile est in finitum annorum numerum; sed animæ tempus sive duratio actualiter divisibilis est eousque quousque actualis divisio ullo modo deduci potest: Ergo &c. Si regeratur, quod tempus animæ, si pervenerit ad talem annorum divisionem, finem quidem habiturum sit, fieri autem posse, ut deinde accipiat tempus aliud post hoc primum, & sic in infinitum. Jam idem & ergo respondeo: quod nempe materia, si pervenerit ad talem usque divisionem, finem qui <24> dem habeat istius divisionis, deinceps autem admittere posset aliam divisionem post hanc primam, & sic in infinitum. Et hic notari velim: Cùm dico; minimam, particulam corporis sive materiæ ita dictæ divisibilem semper esse ulterius in minores partes in infinitum, ita ut nulla divisio actualiter fieri queat in materia, quæ non semper ulterius sit divisibilis, sive capax, ut in minora dividatur, idque sine fine; quod hoc ipso non determinem, quid absoluta Dei potentia factura sit, vel facere possit, prout quidam inaniter & crasso modo disputant, sed tantum insinuem, quid potentia Dei faciat, vel factura esset, qvatenus operatur in creaturis & simul cum creaturis, in quantum scilicet in omnibus productionibus & generationibus, prout etiam in omnibus resolutionibus & divisionibus corporum natura sive Creatura nunquam dividat ullum corpus in tam minutas partes, & nunquam ita dividere illud queat, ut quælibet istarum partium non semper capax sit ulterioris divisionis; quæque præterea corpus ullius creaturæ nunquam reduci queat in sua minima; imò quæ eousque reduci non possit, vel per subtilissimas operationes ullius creaturæ, sive creatæ potestatis. Et hæc responsio ad scopum nostrum sufficit: Deus enim nullam facit divisionem in ullo corpore sive materia, <25> nisi in quantum cooperatur cum creaturis; & propterea ipse nunquam reducit creaturas in minimas earum partes, quia deinde omnis motio & operatio in creaturis cessatura esset, (hæc enim est natura omnis motionis, ut atterat & dividat rem aliquam in partes subtiliores) hæc enim facere contrarium esset sapientię & bonitati Dei; si enim omnis motio vel operatio cessaret in aliqua creatura, illa creatura omnino foret inutilis in creatione, adeoque melior non esset, quam si foret merum nihilum & purum putum non ens. Id autem prout jam dictum est, quod contrarium est sapientiæ atque bonitati Dei, sive ulli ipsius attributorum, Deus facere non potest (Divisio rerum nunquam fit in minima Mathematica, sed in minima Physica: cumque materia concreta eousque dividitur, ut in monades abeat Physicas, qualit in primo materialitatis suæ statu erat; videatur de productione materiæ Kabb. denud. tom. I. par. II. pag. 310. seqq. & tom. II. & tract. ult. p. 28. n. 4. 5.) tunc iterum suscipere apta est suam activitatem, fierique Spiritus: prout in cibis nostris evenit.)

§. 10. Consideratio autem infinitæ hujus divisibilitatis quarumcunque rerum in partes semper minores, non inanis est vel inutilis Theoria; sed usus longe maximi, ut nimirum intelligantur causæ rationesque rerum, & quomodo omnes <26> creaturę à summa ad imam usque inseparabiliter unitæ sint invicem mediantibus subtilioribus his partibus, quæ inter ipsas intercedunt, quæque sunt emanationes creaturarum ex una in aliam, per quas illæ in se invicem agere possunt in maximam usque distantiam: Et hoc est fundamentum omnis sympathiæ & antipathiæ, quæ in creaturis occurrunt, sique hæc bene intelligantur de aliquo, ille facile introspicere poterit in causas plurimarum rerum secretissimas & occultissimas, quas homines ignari vocant qualitates occultas.

CAPUT IV.

§. 1. Utrum Deus omnes creaturas creaverit simul, an verò temporibus successivis. §. 2. Quòd in homine Christo omnia consistant, suamque habeant essentiam. §. 3. Et quod Christus, quatenus homo sit primogenitus omnium Creaturarum. §. 4. Sed quod nulla unquam Creatura eo pertingere queat, ut ipsi fiat æqualis.

§. 1. EX iis, quæ supra dicta sunt, facile jam responderi potest ad perplexam illam quæstionem, utrum videlicet <27> Deus omnes creaturas creaverit simul, an vero aliam post aliam? Si enim vox Creare Deum respicit ipsum, sive internum mandatum voluntatis ejus, id factum est simuls si veró respicit creaturas, id factum est successive: Sicut enim natura & essentiale attributum Dei est, ut sit immutabilis sive sine successione; ita natura creaturarum in eo consistit, ut sint mutabiles & successivę. Deinde si vox Creare respectum habet ad universalia semina & principia, quæ quasi scaturigines sunt & fontes, è quibus creaturæ profluunt in ordine successionum suarum Deo ipsi subordinata, quod maximum est & primum rerum omnium principium; etiam dici potest omnes creaturas creatas esse simul, & speciatim si respiciatur Messias sive Christus, Dei, qui est primogenitus omnium creaturarum, per quem omnia dicuntur facta esse, prout Johannes id declarat atque Paulus qui expressè affirmat, per Jesum Christum omnia facta esse, visibilia & invisibilia.

§. 2. Jesus Christus autem significat Christum integrum, qui Deus est & homo, quatenus Deus, λόγος dicitur, ὄυσ{illeg}ος verbum Patris essentiale; quatenus autem homo, λόγος est προφορικὸς verbum expressum vel prolatum perfecta & substantialis imago illius verbi, quod in Deo est atque ęternaliter, inque perpetuum cum isto unitum, ita ut hoc <28> sit ipsius vehiculum & organum, sicut corpus est respectu animæ, cujus verbi prolati quod est sapientia Dei, non tantum Scriptura novi Testamenti, sed & veteris diversis in locis faciat mentionem, ut Prov. 8. 22, 31. & Prov. 3. 19. Psal. 33. 6. Psal. 22. 2. Ps. 110. p. t. Joh. 1:1, 2, 3. &c. Eph. 3:9 Col. I:15, 16, 17. Qui locus nimirum Col. I:15, 16, 17. explicationem in se continet priorum, quod nempe per filium sive verbum, sive sapientiam non simpliciter & nude Deus ipse intelligatur, vel aliquod ipsius attributorum: quomodo enim aliquod attributorum ejus appellari potest imago Dei ininvisibilis, cùm hoc æque sit invisibile ac ipse? unde imago aliquid significat quod productum est in visibilitatem, quodque peculiari quadam via repræsentat & revelat Deum invisibilem plusquam ulla Creaturarum.

§. 3. Et propter eandem rationem ipse à Paulo in loco supra citato appellatur primogenitus omnium creaturarum, quo denotatur relatio ejus, quam habet ad Creaturas, quæ in primitivo statu suo omnes erant quasi filii Dei; ubi ipse primogenitus fuit omnium istorum filiorum, quique ut ita dicam, quasi filii sunt istius primogeniti Filii Dei. Et propterea dicitur, quod in ipso omnia consistant, sive suam habean {sic} existentiam, quodque ex ipso exorta sin <29> tanquam rami à radice, ita tamen ut semper permaneant in eo certo quodam modo.

§. 4. Non quasi æquales ipsi essent, & ejusdem cum ipso naturæ, quia alias ex ipsis nulla unquam potuisset degenerare, & mutari á bono in malum: quare sunt naturæ multo inferioris, respectu primogeniti, ita ut nunquam, si proprie loqui velimus, in ipsum converti queunt; sicut & ipse nunquam converti potest in Patrem. Summum autem illud, ad quod pertingere queant, hoc est, ut ipsi sint similes, prout Scriptura declarat: unde nostra filiatio, qui meræ tantum sumus creaturæ, tantum vocatur adoptio.

CAP. V.

§. 1. Quod antiqui Cabbalistæ agnoverint talem primogenitum Dei Filium, quem etiam vocaverunt Adamum cælestum, Adamum primum, Sacerdotem magnum. §. 2. Quod Christus sit medum inter Deum & inter creaturas omnes. §. 3. Tale ens medium tam sit demonstrabile è principiis sanæ rationis, quam demonstrari potest esse Deum. §. 4. Quod Deus sit immediatè præsens tam in Christo, quàm in omnibus creaturis. §. 5. Quod <30> Christus sit immutabilis ad malum, & mutabilis ad bonum, adeoque tam participet divinitatem, quam creaturalitatem, simulque æternitatem & tempus, §. 6. Quod neque Christus, neque isti, qui perfecte cum illo uniti sunt, subjecti sint legibus temporis, quatenus tempus significat rerum destructionem. §. 7. Quo sensu dici possumus excedere à tempore & supra tempus in sublimiorem regionem.

§. 1. QUamvis jam aliqua dicta sint de Filio Dei, qui primogenitus est omnium creaturarum capite præcedente: plura tamen dicenda restant de hac materia, quæ admodum sunt necessaria pro vero subsequentium intellectu, unde in hunc finem peculiare hic formamus capitulum. Per Filium Dei primogenitum omnium creaturarum, quem nos Christiani appellamus nomine JESU CHRISTI, secundùm Scripturas, prout supra declaratum est, non solum intelligitur ipsius Divinitas, sed ipsius Humanitas in æterna unione cum Divinitate, id est, prout ipsius cælestis humanitas unita erat cum Divinitate, antequam mundus esset, adeoque antequam veniret in carnem. Deo quo antiqui Kabbalistæ plurima prodiderunt; nimirum de <31> Dei Filio, quatenus creatus est, deque illius existentia in ordine naturę ante omnes creaturas; item quod omnes accipiant benedictionem & sanctificationem in eo, & per eum; quem etiam in Scriptis suis appellarunt Adamum cælestem, Adam Kadmon seu hominem primum, Sacerdotem magnum, Maritum sive Sponsum Ecclesiæ, prout & Philo Judęus eundem appellat primogenitum Dei Filium.

§. 2. Filius iste Dei primogenitus omnium creaturarum, nimirum cælestis hic Adam, Sacerdosque magnus, prout doctiores Judæorum illum appellant, proprie loquendo est medium inter Deum & Creaturas. Idque quod nimirum detur tale ens medium tam est domonstrabile, quam quod sit Deus: ubi intelligitur tale quoddam ens, quod sua quidem natura minus sit Deo, & tamen sua natura majus & excellentius omnibus creaturis reliquis, unde etiam propter hanc suam excellentiam recte vocatur Filius Dei. De hoc Filio Dei, qui Judæis Adam Kadmon dicitur, plura videri possunt in Kabb. denud. tom. I. part. I. p. 28. 30. part. II. p. 33. seqq. 37. seqq. part. III. p. 31. usque ad 64. p. 37--78. &c. & Kabb, denud. tom. II. part. 2. p. 244. & tractat. ult. p. 6. 7.---26.

§. 3. In ordine igitur ad hanc demonstrationem consideranda primum est natura <32> sive Essentia Dei, summi Entis; deinde etiam natura & essentia creaturarum, quæ paululum invicem sunt comparandæ, unde immediate nobis apparebit natura hæc media. Natura igitur & essentia Dei, prout etiam jam in præcedentibus est ostensum, omnino est immutabilis, prout non solum Scriptura sacra, sed & connatus nobis intellectus, qui à Deo mentibus nostris est insitus declarant. Si ergo in Deo aliqua esset mutabilitas, necesse est, ut illa tenderet ad ulteriorem Bonitatis mensuram vel gradum, tunc autem ipse non esset summum bonum, quod est contradictorium. Porró si aliquid progreditur ad majorem Bonitatis gradum, hoc omnino sit propter ens quoddam majus, cujus virtutus & influentiæ illud sit particeps: Jam viro majus non datur Ens, quam Deus, adeoque ille nullo modo melioratur, nec melior fieri potest, multoque minus decrescere, quod imperfectionem argueret. Manifestum ergo manet, quod Deus sive Ens summum omnino sit immutabile. Jam autem cum natura Creaturarum realiter sit distincta à natura Dei, ita ut quædam sint attributa Dei, quæ creaturis sint incommunicabilia; inter quæ etiam est immutabilitas, hinc necessariò sequitur, Creaturæ esse mutabiles, quia alias forent Deus ipse; quin & quotidiana nos docet experientia, creaturas esse muta <33> biles, & continuo variari ex uno statu in alium. Duplex autem est mutabilitas, una secum habet potentiam se mutandi sive ad bonum sive ad malum, & hæc communis est omnibus creaturis, non vero primogenito omnium creaturarum. Altera est potentia procedendi à bono saltem ad bonum. Triplex ergo hic datur Entium classis: Prima est, quæ omnino est immutabilis: Secunda, quę mutabilis est solummodo ad bonum, ita ut illud, quod sua natura bonum quidem est, evadere tamen possit melius. Tertia est: quæ cum natura sua bona quidem esset, mutari tamen potuit tam in bonum, quam à bono in malum. Prima & ultima trium harum Classium sunt extremæ, secunda autem naturale medium est inter illas, per quæ extrema uniuntur, istudque medium participat utrumque extremorum & propterea medium est commodissimum & maximè proprium: particeps enim est unius extremi, quod nempe mutabile est, videlicet à bono ad majorem boni mensuram, ut & alterius extremi, quod nempe omnino sit immutabile à bono ad malum. Et tale medium necessario requirebatur in ipsa natura rerum, quia alias remansisset Chasma, unumque extremum unitum fuisset cum altero extremo sine medio, quod est impossibile, & contra naturam rerum, <34> prout apparet in toto hujus universi cursu. (Per immutabilitatem Messiæ hic intelligi debet illa, quæ est moralis, non quæ naturalis. Sunt enim qui objiciunt: Christum frustra tentatum fuisse, si naturaliter fuisset immutabilis. Vid. Matth. 4:3. Heb. 2:17.18. cap. 4:15. Sunt autem argumenta plura, mere philosophica; quorum in Philosophia Kabbalistica (Kabb. denud. tom. I. part. 3, dissert. 2. cap. I.) tredecim adducuntur, quod à principio primo immediatè emanaverit principatum unum tantum & perfectum: quod cap. 2. & 7. etiam confirmatur autoritatibus Philosophorum antiquorum & recentium una cum responsione ad objectiones in contrarium factas.)

§. 4. Medium hoc Ens tam crasso modo non est intelligendum, quasi in medio quodam loco consisteret inter duo extrema, sicut truncus corporis in medio consistit loco inter caput & pedes: sed medium est respectu suæ naturæ, sicut est argentum inter stannum & aurum, vel aqua inter aërem & terram, quæ tamen comparationes grossæ sunt admodum respectu ipsius rei. Nec etiam supponat aliquis, filium tale esse medium inter Deum & Creaturas, quasi Deus ipse non immediatè præsens esset in omnibus creaturis: Is enim revera immediate præsens est in omnibus, & im <35> mediate replet omnia, quin & immediate operatur in omnibus sensu proprio. Sed hoc intelligendum est respectu illius unionis & communionis, quam creaturæ habent cum Deo, ita ut quamvis Deus immediatè operetur in omnibus, idem tamen prædicto hoc utatur medio, tanquam instrumento, per quod cooperetur in creaturis, eô quod illud ipsum sua natura quodantenus eisdem sit vicinius: & tamen quia iste longe est excellentior omnibus reliquis productionibus quas appellamús creaturas, idque sua natura; hinc merito vocatur primogenitus omnium creaturarum, Deique Filius potius quam Dei creatura; ejusque productio potius est generatio vel emanatio à Deo, quam Creatio, si vox hæc stricto accipiatur sensu: quamvis secundùm latiorem sensum usumque hujus vocis ipse etiam dici queat creatus esse vel formatus, prout Scriptura alicubi de ipso loquitur. Si autem res ipsa debitè intelligatur, vanum est de verbis contendere. Interea tamen etiam filius hominis potius dicitur esse generatus ab eo quam factus vel creatus. De domo autem vel navi ab homine facta, non dicimus esse ipsius filium, sed ipsius opus, quia filius ejus viva ipsius est imago & similitudo, quod de domo vel navi dici non potest. Sic prima hęc Dei extorsum facta productio commodius & magis pro <36> prie vocatur ipsius filius quam Creatura, quia hic est viva ipsius imago, majorque & excellentior omnibus creaturis. Id autem sequitur, quod ipse hic filius immediate præsens fit in istis omnibus, ut illis benedicat, sive benefaciat; Cumque idem verum sit illud medium inter Deum & creaturas necesse est, illum intra ipsas existere, ut illas operando excitet ad unionem cum eo. Cumque ipse sit excellentissima Dei extrorsum facta productio & expressissima atque perfectissima ejusdem imago necesse est, ipsum similem esse Deo in omnibus suis attributis, quæ fine contradictione eidem dici possunt esse communicatæ, & per consequens necesse est, ipsum esse omnipræsentem. Præterea si ipse non ubique esset præsens in omnibus creaturis, omnino chasma existeret & hiatus inter Deum & creaturas, ubi ipse non esset, quod est absurdum.

§. 5. Porro sicut ipse particeps est immutabilitatis Dei, & mutabilitatis creaturarum, adeoq; medium est inter id quod omnino est immutabile, & quod omnino est mutabile, participans utrumque: Sic etiam dici potest esse particeps æternitatis (quæ Deo est propria) & temoris (quodproprium est creaturis) & quamquam insuperioribus dictum sit, nihil intercedere inter æternitatem & tempus, sive inter creaturas & voluntatem Dei, <37> quæ easdem creavit, tempus tamen & creatura ibidem intelligenda sunt sensu latiori, videlicet cum respectu ad omnes Dei productiones ad extra factas; ita ut medium hoc ens æque tunc ibidem comprehendatur, ac entia reliqua. Nec enim concipere possumus medium hoc ens tempore fuisse creaturis prius, sed solummodo ordine naturæ, ita ut revera nihil temporis, stricte accepti, fuerit inter creaturas & omnicreatricem Dei voluntatem atque potentiam, quę illas creavit.

§. 6. Si autem per tempus, secundum communem vocis significationem intelligamus succedaneum incrementum vel decrementum rerum, juxta quæ ad certam usque periodum procrescunt, & ab illa iterum deficiunt, donec moriantur, vel mutentur in alium vitæ statum, hoc sensu omnino dici potest, quod neque medium hoc ens neque ulla Creatura perfecte cum ipso unita, subjecta sint tempori, ejusdemque legibus, temporis enim leges ad certam pertingunt periodum, sive ætatem, & quando periodus illa absoluta est, res illæ tempori subjectę deficiunt & consumuntur, adeoque moriuntur vel mutantur in aliam penitus rerum speciem, juxta illud antiquum: Tempus edax rerum, tuque invidiosa vetustas Omnia destruitis <38> Et hac ratione tempus in quatuor dividitur partes secundùm ætatem hominis in hoc mundo viventis: quæ sunt Infantia, Juventus, Virilis ætas & senectus ad mortem usque; ita ut omnia, quæ tempore terminata sunt, subjecta quoque sint interitui & corruptioni, vel mutentur in aliam rerum speciem: sicut videmus aquam mutari in lapides, lapides in terram, terram in arbores, & arbores in animalia sive creaturas viventes.

Sed in excellentissimo illo Ente medio nec defectus vel corruptio, nec mors proprie loquendo ullum habet locum, istudque balsamum quoddam quasi est potentissimum & efficacissimum, quæ omnia pręservari possunt a decrementis atque morte, quęcumque ipsi juncta vel cum ipso unita sunt, adeoque hic omnia perpetuo sunt nova, vegeta & virescentia; hic perpetua est juventus sine senectute, & hic tamen senectutis est perfectio, nimirum magna sapientiæ & experientię incrementa, sine tamen ulla istius ætatis imperfectione.

Cùm autem Christus perveniret in carnem: inque corpore suo, quod è cælo secum ferebat, (omnis enim spiritus creatus vehiculum quoddam habet, sive terrestre, sive aëreum, sive æthereum quale hoc fuit) aliquid assumeret naturæ nostræ, & per consequens naturæ omnium rerum; (quia natura ho <39> minis in se habet naturam omnium creaturarum, unde etiam vocatur microcosmus) quam in carne & sanguine assumtam naturam ipse sanctificabat, ut per illam sanctificare posset omnia, utque illa esset tanquam pars fermenti ad fermentandam totam massam; tunc descendebat intra tempus, & pro certa periodo sponte se ipsum subjiciebat legibus temporis, eousque ut magna toleraret tormenta mortemque ipsam. Mors autem non diu ipsum detinebat, tertia enim die resurgebat finisque omnium ipsius passionum ad ipsam usque mortem & sepulturam hic erat, ut sanaret curaretque & restauraret creaturas à corruptione & morte, quæ ipsis supervenerat per lapsum, utque tandem hac ratione finem imponeret temporibus, & creaturas elevaret supra tempora ad seipsum, ubi ipse commoratur, qui est idem heri & hodie & in sempiternum, sine decremento, corruptione vel morte. Similiter in spirituali sua internaque apparitione in homine, per quam salvare, curare & restaurare instituit ipsorum animas, ipse quasi subjicit se ipsum passionibus & morti aliquatenus, adeoque pro certo quodã temporis spatio hic submittitur legibus temporis, ut elevet animas hominum supra tempus & corruptibilitatem sursum ad se ipsum, in quo benedictionem accipiunt, crescuntque de gradu in gradum in bonitate atque virtutibus & benedictione in infinitum.

§ 7. Hac ratione illi, qui ad perfectam cum Christo perveniunt unionem, elevantur in regionem perfectæ tranquillitatis, ubi nihil videtur vel sentitur, quod moveat, vel impellat. Quamvis enim vehementissimæ & velocissimæ motiones ibidem existant, nihilominus tamen, quia eædem tam uniformiter, tamque æqualiter & harmonice moventur, sine omni contrarietate vel conturbatione omnino videntur quiescere, cujus rei exempla in rebus externis dari possunt plurima. Revera enim duæ Amotionum species, quæ corporeo nostro visui videntur motione carer: videlicet illa, quæ admodum velox est & incitatissima, & quæ admodum tarda est, ita ut media saltem species à nobis discerni queat. Jam ergo sub tempore ejusque legibus comprehendi possunt non solummodo terra & res terrenæ, sed etiam Sol, Luna & Stellæ, omnisque visibilis pars mundi una cum multis, quæ sunt invisibilia, ita ut post longam quandam temporum periodum res istæ omnes mutari possint in aliam plane rerum speciem, idque per eundem cursum & ordinem illius divinæ operationis, quem Deus indidit rebus omnibus tanquam legem sive justitiam, qua divina ipsius sapientia constituit cuivis creaturæ retribuere secundum opera ejus. Atque hæc nunc sufficiant de excellentissimo hoc Ente medio, de quo non deerit occasio adhuc plura & in seqq. commemorare.

CAP. VI.

§. 1. Quod omnes Creaturæ in propria sua natura sint mutabiles. §. 2. Quousque hæc mutabilitas se extendat, utrùm ad essentias rerum, an saltem ad earum modos existendi & attributa. §. 3. Quodque tantummodo modi existendi sint mutabiles, non autem essentia. §. 4. Quod tres tantum sint Entium species essentialiter à se invicem distinctæ, nimirum, Deus, qui suprema; Christus qui media, & Creaturæ, quæ infima est. §. 5. Quod ista distinctio admodum sit necessaria, & nos præservet, ne prolabamur in extrema ex utraque parte nobis obvia, quorum unum est, Ranterismi, alterum crassæ ignorantiæ; quibus obfuscatur gloria divinorum attributorum. §. 6. Exemplum hujus datur. §. 7. Quod justitia Dei gloriose admodum appareat in transmutatione rerum ab una specie in aliam. §. 8. Quod cùm spiritus hominis per impietatem sese mutat in qualitates atque conditiones bruti, iuste sit secundùm Deum, ut prædictus <42> spiritus brutalis subintret in corpus bruti, ibique ad certum aliquod tempus puniatur. §. 9. Quam variæ sint de Deo pravæ Ideæ, & quomodo iste concipiatur in hominibus per pravas opiniones. §. 10. Quare mundus primo fuerit extirpatus per undas, destruendusque tandem sit per ignem: quodque omnes pœnæ sint Medicinales. §. 11. Quod quælibet creatura composita sit ex corpore & spiritu, & quomodo quælibet creatura, sicut in se habet plura corpora, ita in se habeat plures spiritus sub uno Generali Spiritu prædominante, qui imperium habeat in omnes reliquos.

§. 1. QUod omnes creaturæ in sua natura sint mutabiles, distinctio inter Deum & creaturas recte considerata satis ostendit, idque quotidiana etiam testatur experientia. Jam si aliqua creaturarum mutabilis est in sua natura, illa hanc mutabilitatem habet, quatenus creatura est; & consequenter omnes creaturæ obtinebunt eandem juxta regulam illam: quidquid alicui recompetit, quatenus est sub hac vel illa specie, id competit omnibus sub illa specie contentis. Jam verò quod mutabilitas competat creaturæ, quatenus est creatura (quod est <43> nomen generalissimum istius speciei, sub quo omnes creaturæ comprehenduntur) exinde patet, quia alias nulla esset distinctio inter Deum & Creaturam: Si enim ulla creatura esset sua natura & per se immutabilis, illa foret Deus, quia immutabilitas unum est ex attributis istius incommunicabilibus.

§. 2. Jam consideremus, quousque hæc mutabilitas extendi queat, vel extendatur & primo quidem, utrùm individuum unum mutari queat in aliud individuum, sive ejusdem speciei, sive diversę? Hoc dico esse impossibile; tunc enim ipsæ rerum essentię mutarentur, id quod magnam excitaret confusionem, non tantùm in Creaturis, sed & in sapientia Dei, quæ omnia fecit. Exempli gratia, Si hic vir mutari possit in alium, nimirum Paulus in Judam, vel Judas in Paulum, tunc ille, qui peccavit, non puniretur pro hoc peccato, sed ipsius loco alius, qui innocens esset & virtute præditus. Sic etiam vir probus non acciperet pręmium virtutis suæ; sed alius quidam vitiis immersus ipsius loco. Si autem supponamus, probum unum mutari in probum alium, ut Paulus in Petrum & Petrus in Paulum. Paulus sane non reciperet pręmium proprium, sed Petri, nec Petrus reciperet suum, sed Pauli, quæ esset confusio, nec deceret Dei sapientiamm. Præterea si ipsæ rerum essentiæ individuales mutari possent <44> in se invicem, sequeretur creaturas non habere verum esse, adeoque certi esse non possemus ullius rei, nec veram habere possemus ullius rei cognitionem vel scientiam, adeoque omnes innatę notiones & dictamina veritatis, quæ omnes homines in se reperiunt, falsa essent & per consequens etiam Conclusiones exinde factæ. Omnis enim scientia vera, sive certitudo cognitionis ab objectorum dependet veritate, quæ communiter etiam appellantur veritates obiectivæ. Si ergo hæ veritates objectivæ mutarentur in se invicem, sane etiam propositionum veritas, quæ inde dependet, mutaretur, adeoque nulla propositio immutabiliter posset esse vera, imo nec clarissima quidem & maximè obvia, quales sunt istæ: totum est majus sua parte, & hæc: duo dimidia efficiunt integrum.

§. 3. Secundo considerandum est, utrùm una rerum species mutari posset in aliam? ubi quam accuratissimè observandum erit, qua ratione rerum species à se invicem distinguantur: multæ enim sunt species rerum, quæ communiter ita quidem dicuntur, & tamen in substantia vel essentia à se invicem non differunt, sed in certis tantùm modis sive proprietatibus; cumque hi modi sive proprietates mutantur, res illa dicitur suam mutasse speciem. Num enimverò hæc non est ipsa Essentia sive Entitas, <45> sed tantùm essendi modus, qui ita mutatur; ut cum aqua non quidem mutatur, sed eadem remanet, frigus autem eundem coagulat, cùm antea esset fluida: Cum aqua mutatur in lapidem, nulla sanè est ratio, quare hic magis supponamus mutationem factam esse substantiæ, quàm in priori exemplo de aqua in glaciem mutata. Et rursus cùm lapis mutatur in terram molliorem atque teneram, nulla hic est substantiæ mutatio. Et sic in omnibus mutationibus aliis, quas in rebus observare licet, substantia sive essentia semper remanet eadem, est mutatio saltem modorum, ita ut res cesset hoc modo, incipiatque modo esse aliò. Et revera eædem rationes evincunt, quod una species quoad substantiam vel essentiam ab alia distincta mutari non possit in aliam, perinde ac unum individuum non mutari potest in aliud. Species enim rerum nihil sunt aliud, quam individua sub una generali & communi Idea mentis, vel sub uno communi loquendi termino digesta: ut homo quatenus species est sub se comprehendit omnia hominum individua & equus est species comprehendens omnia equorum individua. Et si vir unus non mutari potest in virum alium, multominus vir iste mutari potest in aliud individuum alius speciei: ut si Alexander non potest mutari in Darium, mutari etiam non potest in proprium equum suum Bucephalum.

§. 4. Ut igitur sciamus, quousque mutationes rerum pertingere queant, jam examinandum est, quot sint rerum species, quæ quoad substantiam vel essentiam á se invicem distinguuntur. Sique accurate in id inquiramus, tres tantum inveniemus, quæ, ut supra dictum, sunt Deus, Christus & Creaturæ: quodque hæ tres quoad essentiam realiter à se invicem sint distinctæ, jam probatum est. Nulla autem potest dari ratio, qua probetur, dari quartam aliquam speciem essendi, essentialiter distinctam à cæteris tribus; imo quarta aliqua species essendi omnino videtur superflua. Et quia omnia phœnomena in toto universo sufficienter resolvi possunt in tria hæc præmemorata tanquam in originarias suas propriasque causas, nulla urget necessitas ulteriorem agnoscere aliam, juxta hanc regulam: (quæ si recte intelligatur verissima est & certissima est) Non sunt multiplicanda entia sine necessitate. Porro cùm præmemorata tria exhauriant omnes differentias specificas in substantia, quæ possibiliter à mente nostra concipi possunt, adeoque his ipsis vastissima illa possibilitatis rerum infinitas adimpleatur: quomodo inveniri poterit locus vel spatium pro entitate quadam quarta, quinta, sexta vel septima? Quod autem tria hæc id præstent, supra jam est demonstratum. Nimirum quidquid ullatenus nomi <47> nari potest Ens, id vel omnino est immutabile, & talis est Deus, Ens illud supremum; Vel omnino est mutabile ad bonum scilicet, & ad malum; & hæc est creatura, quæ est entitas infima; vel partim est immutabile respectu mali scilicet, & partim mutabile respectu boni nimirum, quo spectat Christus Dei Filius, ens illud medium inter Deum & Creaturam. In quam Classem ergo reducemus quartam aliquam entitatem, vel quintam, vel 6. & 7. &c. quæ nec sit planè imutabilis, nec plane mutabilis; nec partim mutabilis, nec partim immutabilis: Præterea qui supponeret quartum aliquod ens, quoad essentiam vel substantiam realiter distinctum á tribus præmemoratis, ille re ipsa destrueret excellentissimum illum ordinem, quem in rerum universitate reperimus, nimirum quòd non tantum unum sit medium inter Deum & creaturas, sed duo, 3.4.5.6. quoscunque supponi queant inter primum & ultimum. Porro cum sana ratione admodum convenit, adeoque etiam cum ordine rerum, quod sicut Deus est unus, nec habet duas vel tres vel plures distinctas in sese substantias, & sicut Christus est unus simplex Christus, nec plures in se habet distinctas substantias, quatenus nimirum est homo cælestis, sive Adam omnium primus; ita & creatura, sive tota creatio similier unica etiam sit substantia vel essentia in sua <48> specie, quamvis multa comprehendat individua, in subordinatis speciebus suis collocata, & modaliter quidem, sed non quoad substantiam vel essentiam ab invicem distincta. Et sic illud, quod Paulus dicit de homine, similiter etiam intelligi potest de omnibus creaturis, (quæ in primitivo & originario suo statu species quædam erant hominis secundùm excellantias ita dicti, prout in sequentibus declarabitur,) nimirum quod Deus fecerit omnes nationes, vel creaturarum exercitus ex uuo {sic} sanguine. Et profecto eadem est hic utriusque ratio: sicut enim Deus omnes nationes hominum propterea ex uno faciebat sanguine, ut omnes sese invicem amarent, inque eadem sympathia consisterent invicem, seseque mutuo adjuvarent; ita Deus universalem quandam sympathiam amoremque mutuum creaturis implantavit, ut quæ omnes membra sunt unius corporis, omnesque (ut ita dicam) fratres, quibus unus est communis Pater Deus nempe in Christo, sive λόγῳ incarnato; & sic una quoque mater, unica nimirum illa substantia, sive entitas, ex qua prodierunt, cujusque reales partes sunt & membra. Et quamvis peccatum in creaturis mirum in modum infirmaverit hunc amorem & sympathiam, non tamen omnino eandem destruxit.

§. 5. Agnitis igitur tribus distinctis en <49> titatibus supradictis, nec pluribus, quæ omnino in se invicem sunt inconvertibiles, securo ambulabimus gressu, in media veritatis via Entitatis erroribus & confusionibus maximus, tam ad dextram, quam ad sinistram. Primo enim quidam sunt, qui unam saltem statuunt omnium rerum Entitatem, cujus ipsi sint partes propriæ & reales; & hi Deum & creaturas confundunt, quasi utraque hæc notio una tantummodo sit Essentia, ita ut peccatum & Diaboli nihil sint aliud nisi partes, vel ad minimum modificationes divini istius entis; unde periculosæ pronascuntur consequentiæ. Quamvis non omnibus, qui sine præcautione in hanc prolapsi sint opinionem, id sinistre interpretari velim; sed Lectorum saltem moneam, ut, quo ejusmodi principia tendunt, melius consideret, eorumque absurditatem evitet.. Alii deinde dantur, qui duas saltem statuunt rerum species, Deum nempe, supremum illud penitusque immutabile Ens; & Creaturam, ens infimum & omnino mutabile. Hi autem non satis considerarunt excellentem illum, qui in rerum Universalitate occurrit, ordinem, supra a nobis descriptum; quia alias forte observassent, quod præter duo hæc extrema detur etiam medium quoddam, quod particeps est utriusque: & hic est Jesus ille Christus, quem non minus sapientiores inter Judæos quam aliqui etiam inter Gentiles ita <50> dictos agnoroverunt, statuentes nimirum, dari tale quoddam medium, quod illi diversis appellarunt nominibus, qualia sunt, Logos, Dei Filius, Prinmogenitus Dei; Mens, Sapientia, Adam cælestis &c. ita ut quidam eundem etiam appellent medium æternum.

Quæ, si recte considerentur, non parum conducent ad propagandam veram fidem, religionemque Christianam, tam inter Judęos, quam Turcas, aliasque nationes infideles; si nimirum constet, quod rationibus non minus solidis, ac illæ sunt, quibus probatur Deum esse & Creationem; probare etiam possumus Mediatorem esse inter Deum & homines, imo inter Deum & omnes creaturas: adeoque hi, qui tale Medium agnoscunt, inque illud credunt, dici possunt, quod vere credant in Jesum Christum, quamvis nondum noverint, nec adhuc sint convicti, illum venisse in carnem: quod si enim concesserint prius, indubitate eo deventuri sunt, ut, si ingenuisint, vel nolentes etiam posterius agnoscant.

Alii porro sunt, qui specificas rerum Entitates in distinctis suis Essentiis & Essentialibus attributis quasi in infinitum multiplicant; id quod omnino invertit egregium illum rerum ordinem, gloriamque divinorum attributorum insigniter obfuscat, ut in Creaturis debito splendore emicare nequeat: sic enim quælibet in individuo Creatura tantopere <51> coangustatur, tamque arcte inter strictissimos propriæ suæ speciei limites includitur atque incarceratur, ut mutabilitas creaturarum omnino tollatur è medio, nec ulla ad ulteriorem perfectionem, majoremque divinæ bonitatis participationem evehi, varieque exercere & promoveri queat.

§. 6. Hæc omnia uno vel altero illustrabimus exemplo: Assumamus primo equum, qui est creatura diversis perfectionum gradibus a creatore dotata, quales non solum sunt robur corporis, sed & quædem, ut ita dicam, notitia, quomodo inservire debeat Domino suo: præterea etiam animositas, metus, amor, memoria & qualitates variæ aliæ, quæ in homine sunt, qualesque etiam observare possumus in cane, pluribusque animalibus aliis. Cum ergo divina potentia, bonitas & sapientia quamlibet Creaturam creaverit bonam, & ita quidem, ut in mutabilate sua continuis augmentis ad bonum provehi queat in infinitum, unde gloria istorum attributorum magis semper magisque elucescit: cumque hæc sit natura cujuslibet creaturæ, ut sit in continua motione, sive operatione, quæ certissime ad ulterius tendit bonum, tanquam ad præmium & fructum laboris sui, nisi Creaturæ voluntaria transgressione, abusuque indifferentiæ voluntatis a Deo ipsis concreatæ bonum illud impediant. Jam quæro, ad quam ulteriorem <52> perfectionem gradumque bonitatis Entitas vel Essentia Equi pertingit, vel pertingere potest, postquam bona Domino suo præstitit servitia, fecitque, quod suum fuit, talique creaturæ proprium est? Estne equus mera machina mortuave materia? An vero aliquem in se habet spiritum, qui notitiam habeat & sensum & amorem & varia alia, quæ spiritui sunt propria? si ergo talem habet, id quod omnino concedendum est, quid contingit huic spiritui, cum equus moritur? si dicetur illum redire in vitam, aliudque sortiri corpus equi, ita ut equus fiat ut antea, qui equus fortior & pulchrior, & qui meliore polleat spiritu, quam antea; Optime! Si autem moriatur secunda, 3, 4 vice, semperne equus manet, quamvis melior semper & excellentior, quo pluries spiritus ejus revolvitur? Jam quæro: an species equina tam infinitam in se habet perfectionem, ut equus melior semper meliorque fieri queat in infinitum, ita tamen ut equus semper maneat? nimirum communiter jam quasi receptum est, visibilem hanc terram non semper permansuram in isto statu, quod optimus etiam rationibus confirmari potest: jam necessario sequitur, quod continuata generatio animalium in crassis istis corporibus etiam sit cessatura. Si enim terra aliam assumat formam, nec gramen producat amplius, equi etiam & alia animalia talia animalia esse desinerent, <53> qualia antehac erant; cumque non habeant alimentum suum proprium, permanere etiam eadem specie non possunt. Et interim tamen non annihilantur, prout facile conjici potest; quomodo enim ulla res poterit annihilari? Cum bonitas Dei erga suas creaturas semper permaneat eadem, & conservatio sive continuatio creaturarum continuata sit creatio; prout generaliter conceditur, & superius jam demonstratum est, quod Deus perpetuus sit creator, agensque æque liberrimum ac maxime necessarium; Quod si autem regeratur, quod terra immutanda sit, prout dictum est, fore tunc ut equi & cœtera animalia secundum suam proportionem pariter immutentur cum terra, & terra iisdem juxta eandem proportionem alimenta iterum producat pro mutata illorum conditione; tunc quæro: utrum semper permaneant eadem in specie sua sub tali mutatione? An vero non inter statum illum & statum hunc aliqua futura sit differentia, qualis, exempli gratia, est equi à vacca, quæ communiter agnoscitur esse specifica. Iterum autem quæro: an species creaturarum in infinitum aliæ ita præcellant alias, ut quidem individuum quoddam unius speciei semper pergat in perfectione, magisque ad aliam speciem appropinquet, nunquam tamen pertingere queat in illam speciem? verbi gratia. Equus in plurimis appropinquat ad naturam speciemque <54> hominis, magisque quam plurimæ creaturæ aliæ; An ergo natura hominis infinitis modis distat à natura Equi, an finitis tantum distat? si finita est hæc distantia, equus sane convertibilis tandem erit aliquatenus in hominem; (nimirum ipsius spiritus; de corpore enim res est liquida) si in infinitum distant, jam homini cui libet etiam qui vilissimi & humillimi sit ingenii, tribuetur quædam infinita excellentia actu, qualis sola competit Deo & Christo, nulli autem creaturæ. Suprema enim creaturæ excellentia est in potentia tantum, non vero actu esse infinitum: id est, semper posse fieri perfectiorem & excellentiorem in infinitum, quamvis hoc in infinitum nunquam attingi queat: quantumcunque enim ens quoddam finitum progredi queat, id semper tamen finitum est, quamvis progressionis ejus nulli sint limites: Sicuti, ex. gr. si unquam possemus pervenire ad minimum æternitatis minutum similemve infinitæ durationis partem, illa sane non foret infinita sed finita.

Nec enim hoc ipso contradicimus iis, quæ dicta sunt cap. 3. de infinitate Creaturarum, illa enim non intelliguntur de infinita illarum bonitate & excellentia, sed tantum respectu multitudinis & magnitudinis, ita ut una non possit numerari vel altera mensurari ulla comprehensione creati intellectus. Individua tamen creaturarum semper sunt finite tantum <55> bona, & finite distantia, quoad species: potentialiter autem tantum sunt infinita, id est, semper capacia sunt ulterioris perfectionis sine omni fine. Ut si ponatur scala quædam, quæ infinite sit longa, gradusque in se habeat infinitos; gradus tamen non infinite à se distant invicem, alias nulla in eadem fieri posset ascensio vel descensio. Gradus autem in hoc exemplo varias significat rerum species, quæ non in infinitum à se distare possunt invicem, vel ab iis, qui sibi proximi sunt, Imo quotidiana nos docet experientia, quod variarum rerum species in se invicem mutentur, ut terra in aquam, aqua in aërem, aër in ignem sive æthera, & vice versa ignis in aërem, aër in aquam &c. quæ tamen sunt distinctæ rerum species. Et sic etiam lapides mutantur in metalla, unumque metallum in aliud. Ne autem quis dicat, hæc nuda tantum este corpora, nullumque habere spiritum, idem observabimus non tantum in vegetabilibus, sed & in animalibus: prout triticum & far in se invicem sunt convertibilia & sæpe de facto ita convertutur, quod Oeconomis haud est ignotum in pluribus provinciis; in specie autem in Hungaria, si far seminatur, triticum crescit: in aliis autem locis sterilioribus, & quidem specialiter in erucosis, qualia in Germania repetiuntur, triticum si seminatur, far procres <56> cit, & far aliis in locis merum fit gramen. In animalibus autem vermes mutantur in muscas & bestiæ atque pisces comedentes pisces atque bestias alius speciei, ista mutant in suam naturam & speciem, Et nonne etiam natura putrida, sive corpus terræ & aquæ producit animalia sine ullo semine horum animalium prævio? Et nonne in creatione hujus mundi aquæ ad mandatum Dei producebant pisces et aves? Nonne etiam terra ad idem mandatum proferebat reptilia atque bestias, quæ propterea reales erant terræ et aquæ partes? Et sicut corpora sua habebant ex terra, ita ex eadem suos corpora sua habebant spiritus, sive animas. Terra enim producebat animas viventes, prout textus Hebræus loquitur, non autem corporeas tantummodo figuras, vita carentes & anima. Quare differentia occurrit maxime notabilis inter creaturam hominis & brutorum. De homine enim dicitur: Deus illum faciebat ad imaginem suam, & inspirabat in illum spiraculum vitarum, fiebatque anima vivens: ita ut homo vitam suam, principalem illius partem; qua homo est, quæ realiter est distincta à Divina illa anima vel spiritu, quam Deus ipsi etiam inspiravit.

Cum autem corpus hominis fieret è terra, quæ, ut probatum est, varios in se habebat spiritus, spiritusque dabat omnibus brutis; <57> homini sane procul dubio tradidit spiritus optimos et excellentissimos, quos contineret. Sed omnes isti spiritus species erant longe inferior, respectu spiritus hominis, quem desuper accipiebat, & non à terra: Spiritusque hominis debuisset habere dominium super istos spiritus, qui omnes tantum erant terreni, ita ut illos sibi subjecisset, adeoque in sublimiorem elevasset gradum, nimirum in propriam suam naturam, idque fuisset verissima ipsius multiplicatio & incrementum. Pro his omnibus autem ipse admittebat, ut spiritus terreni in ipso existentes, dominium acquirerent super illum, ita ut illis evaderet similis; quare dicitur: Terra es, & in terram reverteris: quod non minus spiritualem, quam literalem habet significationem.

§. 7. Jam videmus, quomodo Justitia Dei tam gloriose elucescat in hac transmutatione rerum ab una specie in aliam; quod enim sit justitia quædam, quæ non solum in hominibus & Angelis operetur, sed in omnibus creaturis, certissimum est; quique istud non observat, cæcus omnino dicendus est. Hæc autem justitia tam in ascensu creaturarum apparet, quam in earum descensu, idest, cum commutantur in melius & cum in deterius. Cum in melius abeant, justitia hæc præmium distribuit, fructumque bene <58> factorum suorum; cum in deterius, eadem ipsos punit pœnis debitis, secundum naturam gradumve transgressionis. Eademque justitia legem de tulit omnibus creaturis, eamque ipsis illarum naturis inscripsit: Et quæcunque creatura hanc legem transgreditur, illa propterea punitur; quæ vero eandem observat, eidem suum est præmium, ut evadat melior.

Ita sub lege quam Deus Judæis dederat, si bestia occideret hominem, bestia occidenda erat; & de manu cujuslibet bestiæ requirenda dicitur vita hominis Gen. 9:5. Et si quis cum bestia rem habuisset, non vir tantùm, sed & bestia occidenda erat; ita non tantum mulier & maritus ejus post transgressionem suam á Deo recipiebant sententiam atque pœnam; sed & serpens, quæ erat pars brutalis in homine, quam à terra acceperat. Eundemque justitiæ instinctum Deus etiam homini indidit erga bestias & arbores agri: quicunque enim vir justus est atque bonus, ille bruta sua animalia amat, quæ ipsi serviunt, curamque ipsorum gerit, ut alimentum suum habeant & quietem, & si quæ ipsis desunt alia; eaque non saltem facit in proprium suum commodum, sed è principio veræ justitiæ; sique tam crudelis sit erga ipsa, ut operam ab ipsis requirat, & necessaria tamen iisdem alimenta non præbeat, tunc istam sane legem <59> transgrederetur, quam Deus cordi suo inscripsit: sique etiam aliqua ex illis occidat ut voluptati suæ tantum satisfaciat, injuste agit, eademque mensura iterum mensurabilitur ipsi. Sic homo, qui arborem quandam habuit in pomario suo, quæ fructifera est, beneque crescit, fimum ipsi subministrat, mundatque eundem, ut melior meliorque evadat; si veró sterilis sit, fundoque oneri est, securi ipsam prosternit & igne comburit. Adeoque justitia quædam est in omnibus hisce, ita ut in omnibus rerum transmutationibus ab una specie in aliam, sive ascendendo ab ignobiliori ad nobilius, sive descendendo in contrarium, eadem reperiatur justitia. Nonne enim, exempli causa, justum est, si homo quidam hac in terra vitam agat puram atque sanctam, Angelisque cœlestibus similem, ut post mortem elevetur ad Angelicam dignitatem, iisdemque evadat similis, cum super eo etiam Angeli gaudeant. Si autem homo in hac terra tam impie vivat & perverse, ut similior sit Diabolo ab inferis excitato, quam ulli creaturæ alii: si in tali statu absque pœnitentia moriatur, nonne eadem justitia eundem deorsum præcipitat ad inferos, Et nonne tales merito evadunt similes diabolis, prout qui Angelicam agebant vitam, æquales fiunt Angelis? Jam autem si quidam in terra nec Angelicam <60> vixit vitam, nec diabolicam, sed brutalem saltem sive animalem, ita ut spiritus ejus similior sit spiritui bestiarum, quam rebus ullis aliis, nonne eadem justitia quam justissime id agit, ut sicut ille factus est brutum quoad spiritum, dum brutali parti & spiritui in se relinqueret dominium in partem suam excellentiorem; idem etiam (ad minimum quoad externam formam) in figura corporea mutetur in istam bestiarum speciem, cui simillimus fuit intrinsecus quoad qualitates & conditiones mentis? Cumque brutalis ille spiritus nunc superior in ipso sit & prædominans, & spiritum alterum teneat captivum, nonne verisimile est, cum talis homo moritur, ut ille idem spiritus brutalis semper in illo dominium habeat, animamque humanam secum abripiat quaquaversum, eamque cogat, ut sibi serviat? Cumque prædictus ille brutalis spiritus iterum in corpus aliquod revertitur, jamque dominium in illud corpus habet, ita ut facultas ejus Plastica libertatem habeat formandi corpus, juxta suam ideam atque inclinationem (quam antea in corpore humano non habebat) necessario sane sequitur, corpus illud, quod spiritus ille vitalis effigurat, futurum esse brutale, & non humanum; brutalis enim spiritus figuram aliam producere & efformare non potest, quia <61> vis ejus Plastica gubernatur ab ipsius imaginatione, quæ quam fortissimè sibi imaginatur sive concipit propriam suam imaginem, quam propterea corpus externum necessario assumere oportet.

§. 8. Hac ratione justititia Dei mirabiliter elucet, dum singulis speciebus atque gradibus transgressionum debitas suas propriasque assignat pœnas, neque ignem infernalem pœnamque diabolis debitas singulis peccatis vel transgressionibus adjudicat: Christus enim contrarium docuit in Parabola illa, ubi ostendit tertium saltem gradum pœnæ submitti gehennali, si nimirum temere fratri suo quis dixerit: Stulte!

Quid hîc objici potest contra justitiam Dei? si dicatur nimis diminui & dehonestari dignitatem & nobilitatem naturæ humanæ, cùm statuitur illam quoad animam & corpus convertibilem esse in naturam bruti: Ad hoc respondetur, quod juxta commune axioma corruptio optimi sit pessima. Cùm enim homo voluntaria sua transgressione tantopere deturpavit, inque deteriorem statum deduxit naturam suam, quæ tam nobilis fuerat, eademque intrinsecus inque spiritu evilescere potuit in immundissimum brutum vel animal, ita ut concupiscentiis terrenisque desideriis tantopere subsit, quam ulla bestia, imo omni bestia fiat pejor, <62> quænam hæc erit injustitia, si Deus etiam extrinsecus gere eundem curet in ipso corpore imaginem illius spiritus, in quem ipse intrinsecus semet transformavit? vel quamnam pejorem putas esse degenerationem, imaginem bestiæ in spiritu gerere an in corpore? Certè omninò dicendum est in spiritu similem esse bruto, longè maximam esse degenerationem; & nemo facile erit, cui vera animæ nobilitas innotuit, qui non fateatur, bruto similem esse intrinsecus, pejus quidem esse, quam eidem similem esse extrinsecus. Unum etenim cum ipso esse quoad spiritum, longe deterius est, quam unum cum ipso esse in externa forma & figura corporis: Si autem quis dicat; pœnam hanc nimis esse lenem pro homine quodam, qui brutalem vixit vitam, per omne dierum suorum tempus, si post mortem suam saltem revertatur sub conditione statuque bestiæ cujusdam: Is sciat, justissimum Creatorem, factoremque rerum omnium sapientiorem esse ipso, meliusque nosse, quæ pœna singulis peccatis debeatur, qui etiam quam justissime & sapientissime omnia ita disposuit, ut nemo carnaliter vivens & bestiarum more, intrare possit in regnum cælorum. Atque sic etiam doctrina Christi expresse nos informat, quod non omnia peccata pœna gehennæ pu <63> nienda sint; quodque ubi thesaurus est, ibidem & cor sit, spiritusque hominis; item si homo uniatur copuleturque cum re aliqua, quod ille cum eadem re fiat unum quid, quodque qui adhæret Domino, unus cum eo sit spiritus: quique adhæret scorto, cum eodem una sit caro. Cur ergo qui cum bestia unitus est, non ex eadem ratione unum fieret cum bestia? & sic in reliquis casibus omnibus: cui enim se aliquis submittit ad obedientiam, illius servus est idem, quatenus eidem obedit; prout Scriptura loquitur. Præterea etiam dictum est: Quacunque mensura mensurabitis, eadem mensurabitur vobis; quasi diceretur: Omnes gradus speciesque peccati pœnas habent congruas, Omnesque istæ pœnæ in commodum creaturarum tendunt, ita ut gratia prævaleat judicio, & judicium convertatur in victoriam ad salvandam & restaurandam creaturam. Gratia enim Dei cùm super omne opus ejus extendatur, cur opinemur Deum severiorem & rigidiorem Creaturarum suarum esse Censorem, quam revera est? Cum istud attributorum Dei gloriam mirum in modum offuscet & obumbret, nec amorem erga Deum, prout fieri debebat, & admirationem bonitatis & justitiæ ejus in cordibus hominum progeneret, sed plane contrarium.

§. 9. Communis enim illa de justitia Dei notio, quod unum quodque peccatum quantulumcunque illud fuerit, igne puniatur infernali, istudque sine omni fine, horribilem de Deo in hominibus progeneravit ideam, quasi nimirum crudelis potius esset Tyrannus, quam benignus pater erga omnes suas creaturas. Si autem amabilis illa Dei imago hominibus magis innotesceret, qualis nempe ipse revera est, & se ipsum in omnibus dispensationibus suis manifestat creaturis; sique anima nostra intrinseco ipsum sensu gustuque agnosceret, prout nimirum idem charitas est & benignitas ipsa, qualem intrinsecus ipse semet revelat per lumen & spiritum Jesu Christi Domini nostri in cordibus hominum; tunc demum & non prius homines Deum amarent supra omnia, & agnoscerent ipsum quam maxime esse amabilem, justumque & misericordem & adorabilem præ omnibus: quique non omnes peccatores æquali pœna afficere queat.

§. 10. Atque sic etiam, cur ille mundum primævum undis evertebat, & constituit hunc mundum igne delere, qualis erat Sodomorum? nimirum ut ostenderet se diversis pœnarum speciebus uti, pro diversis speciebus peccatorum; mundumque pristinum pravum quidem fuisse, pejorem <65> tamen fore illum, qui igne destruendus est, quique propterea majus habiturus est judicium. Diversæ autem hæ naturæ istarum transgressionum, quibus diversæ hæ paratæ sunt pœnæ, in hoc consistere videntur; quod peccata mundi veteris magis fuerint carnalia & brutalia, prout & verbum Dei hoc indigitat, cùm dicit: Spiritus meus non semper litigabit in homine, quia factus est caro; id est, perfecte brutalis sive bestialis factus est, obediendo desideriis carnis: ita ut nisi illa generatio excisa fuisset, totum illud humanum genus (excepto Noa & familia ejus) in subsequente generatione futurum fuisset bestiale, cui malo Deus provenire volebat, suffocando eosdem undis, ita ut hac pœna in naturam hominum reducerentur à natura brutali: Peccata autem hujus mundi, qui igne destruendus est, Sodomorum instar, videntur sua natura similiora esse peccatis diabolorum, quam rei cuidam alii: nimirum ratione hostilitatis, malitiæ, crudelitatis & fraudis æque astutiæ: & propterea propria illorum pœna ignis est, qui etiam est originale principium spirituum tam nobilium tantopere degeneratorum, ut merito eodem restaurari & degenerari debeant.

Quid enim est ignis quàm species quædam substantiæ æthereæ imperfectæ corporibus combustibilibus inclusæ, prout eun <66> dem semper ascendere videmus, & propter insignem suam tenuitatem immediate evanescere, è qua ætherea substantia tam Angeli quam homines, quoad spiritus suos, suam habent originem, sicut natura brutalis originem suam habet ex aqua.

Sicut autem omnes pœnæ à Deo creaturis suis inflictæ, proportionem aliquam habent, cum peccatis suis, ita eędem omnes, ne pessimis quidem exceptis, in bonum ipsarum atque restaurationem tendunt, adeoque medicinales sunt; ut iisdem curentur morbosæ hæ creaturæ, inque meliorem conditionem restituantur, quam prius haberent.

§ 11. Jamque etiam paululum examinemus, quomodo quælibet creatura sit composita, & quomodo partes compositionis hujus in se invicem converti possint, eo quod originaliter unam & eandem habeant essentiam vel entitatem.

In qualibet visibili creatura corpus est & spiritus, sive principium magis activum & magis passivum; quæ commode appellari possunt mas & fæmina propter illam, quam cum marito & uxore habent analogiam. Sicut enim ordinaria hominum generatio maris & fæminæ requirit conjunctionem & cooperationem; sic omnes etiam generationes & productiones, quales <67> cunque illæ demum fuerint unionem requirunt & simultaneam operationem duorum istorum principiorum, spiritus nempe & corporis. Spiritus autem lux est, sive oculus contemplans propriam suam imaginem, & corpus caligo est, istamque imaginem recipit, quando spiritus in illud respicit, sicut quis seipsum in speculo intuetur, is sane eodem modo conspicere semet non potest in aëre pellucido, nec in ullo corpore diaphano, quoniam reflexio imaginis certam quandam requirit opacitatem, quæ nobis corpus dicitur. Hæc tamen non est essentialis proprietas alicujus rei, ut sit corpus; sicut nec proprium ejus est, ut sit tenebrosa. Nihil enim tam est tenebrosum, quod non fieri queat luminosum, imo tenebræ ipsæ fieri possunt lumen. Sicut lux quæ creata est, converti potest in tenebras, ut verba Christi plenissime evincunt, dum inquit: Si lux, quæ in te est, sit caligo &c. ubi oculum sive spiritum, qui in corpore est, intelligit, qui imaginem alicujus rei videt. Sicut ergo quilibet spiritus opus habet corpore, ut recipiat & reflectat imaginem suam: ita corpore etiam opus habet, ut eandem retineat; quodlibet enim corpus naturam hanc retentivam vel magis vel minus in se habet, quoque perfectius est corpus aliquod, id est magis <68> perfecte mixtum, eo magis est retentivum. Sic aqua magis est retentiva quam aër, & terra magis est retentiva quarundam rerum quam aqua. Semen autem creaturæ fæmininæ ob mixturam suam tam perfectam eo quod purissima sit extractio totius corporis, insignem habet retentionem. Inque hoc semine, tanquam in corpore, semen masculi, quod spiritus est & imago masculi, recipitur & retinetur insimul cum spiritibus aliis qui sunt in fæmina. Quicunque ergo spiritus tunc est fortissimus, & fortissimam habet imaginem sive ideam in semine, sive masculinus sit, sive fæmininus, sive ullus spiritus alius ab alterutro horum forinsecus receptus, ille spiritus prædominans est in semine, corpusque forma quam proxime secundum imaginem suam atque sic quælibet creatura formam accipi externam: Eodemque modo internæ etiam productiones mentis, nimirum cogitationes quæ veræ etiam sunt creaturæ secundum speciem suam, veramque habent substantiam sibi propriam progenerantur, sunt que liberi nostri interni, omnesque sunt masculi & feminæ, id est, corpus habent & spiritum: si enim corpus non haberent retineri non possent, nec reflectere possimus ad propria nostra cogitata. Omnis enim reflexio sit per caliginem quandam <69> atque hoc est corpus. Ita memoria requirit corpus, ut retineat Spiritum rei cogitatæ, alias evanescit; sicut imago in speculo, quæ mox evanescit, objecto remoto. Atque sic cum reminscimur alicujus, illius imaginem in nobis videmus, quæ est spiritus, qui ab ipso processit, dum ab extra eundem conspeximus: quæ imago vel spiritus retinetur in corpore aliquo, quod est semen cerebri nostri: & inde fit spiritualis generatio quædam in nobis. Et sic omnis spiritus suum habet corpus, & omne corpus suum spiritum: & sicut corpus, videlicet hominis vel bestiæ, nihil est aliud, quam innumerabilis multitudo corporum, simul in unum compactorum, inque certum ordinem dispositorum: ita spiritus hominis vel bruti similiter est innumerabilis quædam multitudo spirituum simul unitorum in hoc corpore, qui etiam suum habent ordinem atque regimen, ita ut unus primarius sit regens, alter locum tenens, alius aliud quoddam sub se regimen habeat, & sic per totum, prout in exercitu militari fieri solet. Quapropter creaturæ vocantur exercitus, & Deus Dominus exercituum, & sicut Diabolus, qui obsidebat hominem illum, vocabatur Legion, quia ipsorum erant multi; ita quivis homo, imo quælibet creatura consistit è multis spi <70> ritibus & corporibus (Plures hi, qui in homine existunt, spiritus. Hebræis dicuntur Nezzuzoth, sive scintillæ vid. in Kabb. denudat. tom. II. part. 2. tract. de revolution. animarum cap. 2. & seqq. p. 256--268. &c.) Et revera quodlibet corpus est spiritus & nihil aliud, nihilque differt à spiritu, nisi quod magis sit tenebrosum: Quo crassius ergo illud fit, eo magis spiritus à gradu removetur, adeo ut distinctio hic tantum sit modalis & gradualis, non essentialis vel substantialis.

CAPUT VII.

§. 1. Quodlibet corpus converti posse in spiritum, & spiritus in corpus, eo quod distinctio corporis & spiritus in modo tantum sit, & non in essentia. Ratio hujus prima sumitur ab ordine rerum supradicto, qui in tribus tantum consistit; quodque etiam creaturarum pessimæ, imò dirissimi Dæmones post multa & longa tormenta atque pœnas tandem redituri sint in bonitatem. Porrò quod omnis ista crassitudo & durities corporum extiterit a lapsu quodam, <71> quæ propterea reversura sint in statum subtilitatis & mollitiei. §. 2. Ratio secunda desumta est a divinis attributis, quorum aliqua communicabilia sunt omnibus ejus creaturis. §. 3. Ratio 3. desumitur ab amore, quem spiritus habent erga corpora. §. 4. Quod penetrabile & indiscerptibile esse, tam realiter competat corporibus, quàm spiritibus, & impenetrabile & discerptibile tam vere spiritibus tribuatur, quàm corporibus, eò quòd differentia tantum sit gradualis & non essentialis, quodque nulla creatura sive creatus spiritus intime possit esse præsens in ulla creatura alia, quia intima præsentia ad Deum tantum pertinet & Christum, & proptereà Philosophica illa penetratio creatorum spirituum respectu corporum merum sit Scholasticorum figmentum.

UT autem hoc paulo clarius demonstrem, nimirum quodlibet corpus vitam quandam esse in sua natura, vel spiritum, idemque esse principium percipiens, sensum habens & cognitionem, amorem <72> que & desiderium, gaudiumque & dolorem, prout aliter vel aliter affectum sit, & per consequens illud habere activitatem & motum per se, ita ut se ipsum illuc recipere possit, ubicunque esse desideret; In sua, dico, natura, prout originaliter creatum fuit, & prout iterum futurum est, cum reductum erit ad statum suum primævum, liberatumque ab ista confusione & vanitate, cui subjectum est propter peccatum: rationes adducam subsequentes: (De natura materiæ & spiritus plura videri possunt in Kabbal. denud. Tom. I. part. 2. p. 308. usque ad 312, & Tom. II. Tract. ult. pag. 6. 28. 29. 32.

§. 1. Prima harum erit à prædicto rerum ordine, quas jamjam probavi, tres tantum esse: Deum nempe supremo. Christum medio, & Creaturam infimo omnium ordine; Quę creatura una saltem est Entitas vel substantia quoad naturam sive essentiam suam, ut supra demonstratum est, ita ut solummodo variet secundum modos existendi, interquos unus etiam est corporeitas; cujus plures etiam sunt gradus, ita ut res aliqua magis minusve accedere queat, vel recedere à conditione & statu corporis vel spiritus? Quia autem spiritus inter hæc duo excellentior est in vero naturalique rerum ordine, & quo magis creatura quæ <73> dam est spiritus, si saltem non aliis modis degeneret, eo propius ad Deum accedit, qui supremus est spiritus; Hinc corpus semper magis fieri potest magisque spiritualius in infinitum, quoniam Deus, qui primus est & supremus spiritus, est infinitus, nihilque participat nec participare potest de corporeitate vel minima; unde hæc est creaturæ natura, nisi degeneraverit, ut semper magis magisque accedat in similitudine ad Creatorem. Sed quia nullum datur Ens, quod omnibus modis sit contrarium Deo, (nulla videlicet datur res, quæ in infinitum & immutabiliter mala est, sicut Deus in infinitum & immutabiliter bonus est; nihilque datur, quod sit infinite tenebrosum, sicut Deus est infinita Lux, nec aliquid est infinite corpus, nihil habens de spiritu, sicut Deus est infinite spiritus, nihil habens de corpore) hinc manifestum est, nullam creaturam magis magisque fieri posse corpus in infinitum, quamvis eadem possit fieri magis magisque spiritus in infinitum: nihilque fieri potest magis magisque caligo in infinitum, quamvis fieri possit magis magisque luminosum in infinitum: & ex eadem ratione nihil esse potest malum in infinitum, quamvis fieri possit magis magisque bonum in infinitum; Atque sic in ipsa rerum natura malo quidem sunt limites, nulli autem <74> bono, eodemque modo quilibet gradus mali sive peccati poenam suam doloremque & castigationem in ipsa rei natura sibi habet annexam, per quam malum iterum mutatur in bonum: quæ poena sive castigatio, quamvis non statim percipiatur à creatura, quando peccat, attamen asservatur in illis ipsis peccatis, quæ eadem committit, debitoque suo tempore apparitura est; atque tunc quodlibet peccatum suam habebit poenam; dolorque & castigatio propterea sentietur à Creatura, perque illam Creatura iterum convertetur in pristinum suum statum bonitatis, in quo creata erat, à quo non amplius elabi poterit, quia per magnam suam castigationem majorem acquisivit perfectionem atque robur, adeoque ex illa voluntatis indifferentia, quam olim habuerat ad bonum vel malum, ascendit eousque, ut solummodo velit bonum, nec amplius capax sit ut velit aliquod malum. vid. Kabb. denud. Tom. II. Tract. ult. p. 61. §. 9. p. 69. §. 21. & 70. §. 5. & ibidem Tract. 2. p. 157.

Atque hinc posset inferri, quod omnes creaturæ Dei, quæ antea sunt lapsæ, & á primitiva sua bonitate degenerarunt, post certas periodos convertendæ sint & restituendæ sint in statum non saltem tam bonum, quam ille, in quo creatæ erant, sed in meliorem. Divina enim operatio cessare nequit. <75> Atque hinc natura cujuslibet creaturæ hæc est, ut semper sit in motu, semperque mutetur à bono in bonum, vel è bono in malum, vel è malo iterum in bonum. Et quia non potest in infinitum procedere ad malum, eo, quod istius non detur exemplar infinitum, hinc necessario eandem reverti oportet, vel prolabi in æternum silentium, quod naturæ ipsius contrarium est, si autem quis dicat, eam prolabi in æterna tormenta, respondeo: si per æternum intelligas infinitatem seculorum, quæ nunquam sint cessatura, id esse impossibile; quia omnis dolor atque tormentum vitam sive spiritum excitat operantem in qualibet re, quæ patitur; prout videmus per continuatam experientiam, & ratio nos docet, quod id necessario sic fieri oporteat, quia per dolorem ejusque tolerationem, quæcunque grossities vel crassitudo à spiritu vel corpore contracta, attenuatur, adeoque spiritus in ista grossitie vel crassitudine captivatus in libertatem ponitur, magisque fit spiritualis, & consequenter magis activus & operativus per dolorem.

Cum ergo Creatura infinite procedere nequeat ad malum, nec labi etiam in inactivitatem vel silentium: nec tamen etiam in meram æternam passionem; irrefragabiliter sequitur, quod illam tandem redire oporteat <76> ad bonum: quoque majores sunt passiones ejus, eo citius illa sit reversura & restituenda. Atque sic videmus, quomodo res quædam, eadem semper manens substantia, mirabiliter possit mutari respectu modorum suorum essendi, ita ut spiritus quidam sanctus atque beatus, sive Angelus Lucis per voluntariam suam actionem fieri possit spiritus malus, tenebrarum atque maledictus, quæ sane mutatio sive metamorphosis tam est magna, quam si spiritus mutetur in corpus. Sique hic quæratur, utrum isti spiritus per suam transgressionem magis facti fuerint corporei, quam antea essent in primitivo suo statu, antequam laberentur? Respondeo, quod sic: sed quia, prout jam ostendi, spiritus corporeitatis capax est, secundum majus & minus, quamvis non infinite, pluribus tamen gradibus: hinc longis ævorum periodis manere potuerunt, ut nihil haberent de tali corporis crassitie, qualem res hic habent in mundo hoc visibili, ut sunt duri lapides, vel metalla, vel corpora virorum & mulîerum. Certe enim pessimorum spirituum corpora talem non habent crassistiem, qualem habet ullum corpus visibile: Et tamen omnis illa crassitudo visibilium corporum provenit è lapsu spirituum à primo suo statu: atque istam grossitiem propterea spiritus post longas variasque periodos sibi ipsis <77> contrahere possunt, quamvis simul & semel in universam grossitiem non possint incidere, ita ut totum corpus spiritus cujusdam lapsim omnibus suis partibus æqualiter crassum esse possit; sed aliquæ partes grossiores fiunt atque grossiores, & reliquæ hujus spiritus partes corporeæ (quæ sunt immediatum ejus vehiculum, cumque quibus ipse quam intime est unitus) quandam retinent tenuitatem, sine qua spiritus non posset esse tam activis & mobilis sicut alias; cumque istis subtilioribus & tenuioribus partibus corporis spiritus principalis (una cum spiritibus suis ministrantibus, quotcunque istorum ullatenus colligere possit) excedit ex istis crassioribus partibus corporis, quas deserit, ceu totidem cadavera mortua, quæ non amplius apta sint, ut prædictis spiritibus serviant in operationibus illis, quibus in præsenti suo statu occupantur.

Et hunc excessum subtiliorum & fortierum spirituum è partibus grossioribus & durioribus corporis in meliores ac tenuiores videmus in liquore aliquo spirituoso, qui in magno rigore congelatur, ubi spiritus fortiores (relictis partibus durioribus, quæ forinsecus sunt & frigori maxime exponuntur) semet recipiunt in mediam corporis partem, quæ semper est tenuis, ita ut unica gutta illius liquoris, (qui non congelatur, <78> sed liquidus semper manet in intimis partibus corporis congelati) in se habet robur multiplicatum de omnibus illis partibus, quæ sunt congelatæ. Ita consideranda nobis est duplex grossities & durities corporum, una visibilis externis nostris sensibus atque palpabilis; altera invisibilis & impalpabilis, quæ tamen revera tam grossa est, quam altera, imo sæpe grossior atque durior, quod & intrinsecus per sensus nempe interiores realiter potest percipi, quamvis sensus externi illud non attingant. Invisibilis ergo & impalpabilis grossities vel durities est illa, quæ propria est illis corporibus, quæ tam sunt exigua, ut externi nostri sensus illa percipere nequeant: cum tamen realiter admodum sint dura, imo duriora quovis silice vel metallo, quæ manibus nostris palpari possunt. Eque corporibus hisce parvis atque duris aquę visibiles plurimum sunt compositæ, quamvis nobis appareant admodum molles, fluidæ & tenues, propter subtilia quædam corpora alia copiosiora, quæ continue agitant & movent prædictas particulas duras, ita ut aqua crassis nostris sensibus videatur res una esse homogenea, simplex & uniformis; cum tamen consistat è multis partibus heterogeneis & dissimilaribus magis quam corpora alia plurima: Multæque istarum partium admodum sunt duræ & la <79> pideæ, unde provenit sabulum bulliens, omnesque arenulæ aliæ atque lapides, qui originem & nativitatem suam habent ex aquis, è profundo terræ provenientibus: Et cum parvuli hi lapides, sive particulæ aquæ calculosæ excrescunt in arenam visibilem & lapides, eædem post aliquod tempus iterum amittunt hanc duritiem, evaduntque molliores & tenuiores, quam cum ad undas pertinerent; Lapides enim putrescunt & convertuntur in terram mollem, & ex hac proveniunt animalia. Sic etiam lapides putrescentes sæpe iterum fiunt aqua, hæc autem aqua alius est speciei, quam prior: una enim est petrificans, altera mollificans, sicut observatum est ex uno eodemque monte in Helvetia duas aquarum species profluere, quarum una si bibatur, calculum generat, altera autem proprium contra eum est remedium; ita ut una aqua mutetur in lapidem, & altera aqua proveniat ex isto lapide, quando in corruptione est, adeoque pristinam suam duritiem amittit & immutat. Atque ex his, quæ dicta sunt, facilius intelligi potest, quomodo cor vel spiritus hominis impii durum esse dicatur & lapideum, quia revera spiritus ejus realem in se habet duritiem, qualis in parvis illis & lapideis particulis quarundam aquarum reperitur; cum è contrario spiritus viri boni molles sint <80> atque teneri; quam internam duritiem & mollitiem spirituum etiam realiter sentire possumus, eamque tam sensibiliter percipit quilibet vir bonus, quam externa durities crassorum corporum externorum sentitur tactu externo. Qui autem mortui sunt in peccatis suis, hunc sensum non habent duritiei vel mollitiei bonorum vel malorum spirituum, & propterea phrases has tantum vocant metaphoricas, cum tamen res omnino sic se habeat & sensu proprio, idque sine ulla figura.

§. 2. Secundam rationem, quod spiritus creati convertibiles sint in corpora, & corpora in spiritus, deducam è seria debitaque consideratione divinorum attributorum, ex quibus tanquam ex Gazophylacio instructissimo manifestari potest omnium rerum veritas. Cum enim Deus sit infinite bonus & bonitatem suam communicet omnibus creaturis suis modis infinitis, ita ut nulla sit creatura, quæ non aliquid recipiat ab ipsius bonitate, idque quam largissime; cumque bonitas Dei sit bonitas viva, quæ vitam & notitiam & amorem & potestatem habet in eo, quod creaturis suis communicat; quomodo fieri potest, ut ulla res mortua ab ipso procedere vel creata esse queat, quale est merum corpus, vel materia in hypothesi illorum, qui affirmant: eandem omnino incon <81> vertibilem esse in ullum vitæ vel perceptionis gradum? Vere dictum est à quodam, Deum non fecisse mortem: verumque pariter, quod nullam rem fecerit mortuam: quomodo enim res mortua propendere potest ab eo, qui infinite vita est & caritas? vel quomodo ulla creatura tam vilem & diminutivam ab ipso recipere potest essentiam (qui tam infinite liberalis est & bonus) ut nihil participet de vita vel perceptione, inque omnem æternitatem ad eandem ne in minimo quidem gradu aspirare possit? nonne Deus omnes creaturas suas in hunc creavit finem, ut in ipso sint beatæ, divinaque ejus bonitate fruantur in variis suis conditionibus atque statibus? Quomodo autem hoc fieri potest fine vita vel perceptione? vel quomodo aliquid frui potest divina bonitate, quod vita caret? sed adhuc ulterius urgebimus hoc argumentum.

Attributa divina communiter & recte distinguuntur in communicabilia, & in incommunicabilia. Incommunicabilia sunt, quod Deus est ens per se subsistens, independens, immutabile, absolute infinitum & perfectissimum. Communicabilia sunt, quod idem est spiritus, Lux, vita, quod ipse est bonus, Sanctus, justus, sapiens &c. Jam vero nulla sunt inter hæc communicabilia attributa, quæ non sunt viva & vita ipsa: Et quia quælibet creatura <82> cum Deo communicationem habet in quibusdam attributis suis, jam quæro: in quo attributo id faciat materia mortua, sive corpus, quod incapax est vitæ atque sensus in perpetuum? si dicatur: illam concurrere cum Deo in Entitate, sive quod sit Essentia; Respondeo: in Deo nullum esse ens mortuum, cujus ipse particeps sit, vel esse possit; unde ergo hæc suam habebit Entitatem mortuam? præterea Entitas rei proprie non est illius attributum; sed attributum proprie est tale quid, quod prædicatur vel affirmatur de ista Entitate. Quænam ergo attributa vel perfectiones tribui possunt materiæ mortuæ, quæ analogice respondeant illis, quæ in Deo sunt? si diligenter in illa inquiremus, nullum reperiemus omnino, omnia enim hujus attributa sunt viva, imo vita ipsa.

Præterea cum Creaturæ Dei, quatenus creaturæ sunt, necessario in aliquibus assimilari debeant creatori, jam quæro, in quonam mortua hæc materia Deo sit similis? si iterum dicant: in nuda Entitate; respondeo: nihil tale dari in Deo vel creaturis, adeoque merum est non ens.

Quod autem attinet ad relinqua materiei attributa, quod nimirum sit impenetrabilis, figurabilis & mobilis; nullum sane horum in Deo locum habere potest, adeoque non sunt ex communicabilibus ipsius attributis; sed <83> potius essentiales differentiæ vel attributa diversitatis, per quæ Creatura, qua talis, distinguitur a Deo, prout & mutabilitas est è numero horum attributorum differentialium, unde dici non potest, quod mutabilitas sit de communicabilibus Dei attributis; eodemque modo impenetrabilitas, figurabilitas & mobilitas non pertinent ad communicabilia Dei attributa, sed tantum ad illa, quibus Creaturæ ab eo differunt. Cumque materia mortua non participet ullum communicabilium Dei attributorum, omnino concludendum est, eandem esse merum non ens, vanamque fictionem & chimæram adeoque rem impossibilem. Si dicant: Eandem habere bonitatem & veritatem metaphysicam, pro ut quodlibet ens est verum & bonum; Iterum quæro: quidnam sit illud verum & bonum? si enim nullam habet participationem cum ullo communicabilium Dei attributorum, nec verum erit, nec bonum, adeoque mera erit fictio, prout jam dictum est. Porto, cum dici nequeat, in quo materia mortua participet cum bonitate divina ulla tenus, multo minus ostendi poterit, qua ratione capax fit, ut majorem semper acquirere posse bonitatem in infinitum, quæ est natura omnium creaturarum, quod nempe crescant & progrediantur in infinitum ad ulteriorem perfectionem, ut supra demonstratum est. Quem <84> enim progressum ulteriorem in bonitate vel perfectione habet materia mortua? Quia postquam infinitas subiit mutationes, motionis & figuræ, semper permanere cogitur, ut antehac, mortua; & si motio & figura nihil contribuunt ad accipiendam vitam, sane ista nunquam fit melior, imo ne in minimo quidem gradu promovetur in bonitate. Ponatur enim mortuam hanc materiam vel corpus sustinuisse omnes formas & transmutatum fuisse in omnes figurarum species & maxime regulares & exactas; quid hoc corpori vel materiæ ipsi prodest, quia omni vita & perceptione caret? Ita ponamus, illam infinitas subiisse species motionum à tarditate usque ad velocitatem, in quo propterea melior est ratione intrinsecæ cujusdam meliorationis sui ipsius? Nam de intrinseca hac melioratione argumentum loquitur, quæ talis est melioratio, quam ipsa rei natura requirit, quæque eadem perficitur. Merum autem corpus mortuum & materia nullam requirit motionis vel figuræ speciem, nec in seipso magis perficitur per unam motionem vel figuram, quam per aliam: æqualiter enim indifferens est ad omnes motiones & figuras qualescumque, & per consequens per nullam illarum melioratur vel perficitur. Et quod tandem habebit præmium pro omnibus istis ministeriis, <85> si semper remaneat res mortua & impassibilis.

§. 3. Ratio mea tertia desumta est à magno illo amore atque desiderio, quod spiritus sive animæ habent erga corpora, & præsertim erga illa, cum quibus sunt unita & in quibus habitaculum suum habent; Jam vero fundamentum omnis amoris sive desiderii, quo res una fertur ad alteram in eo est, quod vel unius sint naturæ & substantiæ, vel quod sibi sint similes, vel ex utraque ratione, vel quod altera esse suum habeat ab altera; cujus exemplum habebimus in omnibus animalibus, quæ progenerant suam prolem, eodemque modo & in hominibus, quomodo scilicet ament id quod ab iis natum est. Sic namque & pravi viri & fæminæ (si non extreme sint perversi & ἄτογος) suos amant liberos, naturalique affectu ipsos fovent; cujus causa certe hoc est, quod liberi unius sint naturæ & substantiæ, quasi nimirum essent ipsorum partes; sique similes sunt illis, sive corpore, sive spiritu & moribus, hoc ipso amor eorum eo magis adaugetur. Sic etiam videmus, quod animalia unius speciei sese magis invicem ament, quam ea, quæ diversæ sunt speciei; unde etiam pecora unius speciei simul pascuntur, aves unius speciei gregatim volant, & unius speciei pisces simul natant, adeoque & homines potius cum hominibus <86> conversantur, quam cum aliis creaturis. Præter hunc tamen amorem particularem adhuc superest aliquid amoris universalis in omnibus creaturis erga se invicem, non attenta magna illa confusione, quæ hic intercessit ob transgressionem: quem certe ex eodem fundamento procedere oportet, quod nimirum ratione primæ suæ substantiæ & essentię omnes unum sint, idemque & quasi partes vel membra unius corporis. Porro in qualibet specie animalium videmus, quomodo masculi & feminæ se invicem ament, & in omnibus progenerationibus suis (quæ non sunt monstrosę & contra naturam) se invicem observent, idque etiam procedit non solum ab unitate naturę; sed etiam propter insignem, quam inter se habent similitudinem. Et ambo hæc fundamenta amoris inter virum & mulierem expresse commemorantur in Genesi; ad unitatem enim naturæ illud pertinet, quod Adam dicit de uxore sua: hæc est os de ossibus meis, & caro de carne mea, &c. Illa enim ab ipso desumpta erat, ejusque erat pars, & propterea illam amabat, Porro de similitudine etiam dicitur, quod nullum inventum fuerit adjutorium pro eo, sive ante faciem ejus, prout in Hebræo est; id est inter omnes creaturas non videbat sibi similem, cum qua vellet conversari, donec Eva pro ipso confieret. Sed adhuc alia est <87> amoris causa, cum entia, quæ sese amant, non una sunt substantia, sed unam essentiam dedit alteri, ejusque propria & realis causa est. Et ita res se habet inter Deum & creaturas: Ipse enim omnibus esse dedit & vivere & moveri, & propterea ipse omnes diligit, nec potest ipsas non diligere. Imo eodem tempore cúm easdem odisse videtur, ipsisque irasci, hæc ipsa ejus ira & quæ abinde procedunt, pœnæ nimirum & judicia in ipsarum fiunt bonum, & quia ille perspicit,, quod istæ his opus habeant. Sic è contrario creaturæ, quæ non omnino degenerarunt, omnemque Dei sensum amiserunt, eundem amant, & hæc divina quædam lex est atque instinctus, quem ille omnibus creaturis rationalibus indidit, ut ipsum nempe ament, quæ est impletio totius legis. Illæ autem creaturæ, quæ quam proxime ad Deum procedunt similitudine, magis ipsum amant, & magis etiam ab ipso amantur. Sed si judicatur, dari adhuc aliam amoris causam, quæ sit principalis, nimirum bonitatem, quæ vehementissimus est amoris magnes, unde etiam Deus ab omnibus quam plurimum sit amandus, quia ipse sit optimus: qualis etiam bonitas quadentenus in creaturis detur, sive realis, sive apparens, unde tales diligantur à creaturis sociis: Respondeo, <88> concedendum quidem, quod bonitas magna sit, imo maxima amoris causa, propriumque ejusdem objectum: Bonitas hæc tamen non distincta est causa à prioribus jam positis, sed in ipsis comprehenditur. Quare enim rem quandam vocamus bonam, quia sive realiter sive apparenter nobis placet propter suam, quam nobiscum habet, unitatem vel similitudinem, vel, quam nos cum ipso habemus: hinc fit quod boni amant bonos, & non aliunde: Boni enim non possunt amare malos, nec mali bonos qua tales; non enim major est similitudo, quam inter bonum & bonum. Ratio ergo quare rem aliquam dicamus vel æstimemus bonam, hæc est, quod nobis benefaciat, quodque participes fiamus bonitatis ejus, adeoque hic semper militat causa prima similitudinis. Sic etiam cum res quædam Essentiam largitur alteri, nimirum cùm Deus & Christus essentiam dant creaturis (quippe à quibus solis omnis vera essentia provenit) hic pariter est similitudo quædam: impossibile enim est creaturam non aliquantenus similem esse Creatori, cumque ipso in quibusdam attributis vel perfectionibus concordare.

Supposito hoc Lapide Lydio jam ad substratam materiam convertemur: videlicet, <89> ut examinemus: annon spiritus & corpus unius sint naturæ & substantiæ, adeoque in se invicem convertibiles? Quæro igitur: quænam sit causa, quod anima sive spiritus hominis tantopere amet corpus, adeoque cum ipso sit unita, tamque invita ab ipso discedat, ut animas quorundam compertum sit manifeste super corpora sua, & penes illa substitisse, postquam corpus esset mortuum, donec istud corrumperetur & resolveretur in pulverem. Ratio hujus amoris hæc esse nequit, quod spiritus vel anima dederit distinctam corpori essentiam, vel corpus spiritui; hæc enim esset creatio sensu stricto, & proprie dicta: hæc autem soli competit Deo & Christo, dare nempe rebus essentiam. Ergo id ncessario fiet propter suam, quam inter se invicem habent, similitudinem, vel aliquam inter naturas earum affinitatem. Vel si dicatur esse certam quandam in corpore bonitatem, quæ spiritum commoveat, ut illud amet, hæc sane bonitas necessario respondebit rei cuidam in natura animæ, quæ ipsi similis est, alias enim in illam ferri non posset. Imo dicant ergo nobis; quænam sit illa bonitas in corpore propter quam anima tantopere istud amat? Vel in quibus attributis sive perfectionibus corpus simile est spiritui; si corpus nihil est, nisi truncus mor <90> tuus, & massa quædam, quæ omnino sit incapax ullius vitæ & perfectionis gradus? Si dicant: corpus concordare cum anima vel spiritu in ratione Entis, id est, quod sicut illa habet entitatem, ita eandem & hoc habent; Hoc refutatum jam est in Argumento priore. Si enim hoc ens nulla habet attributa sive perfectiones, in quo conveniat cum entitate spiritus, tunc merum saltem est figmentum. Deus enim nullum creavit ens nudum, quod merum tantum ens sit, & nulla habeat attributa, quæ de ipso prædicari possint: Et præterea Ens tantum est Terminus Logicus & notio, quam Logici vocant, Genus generalissimum, quod in nuda & abstracta notione sua non est in rebus ipsis, sed saltem in conceptu, sive intellectu humano. Et propterea quodlibet Ens verum natura est quædam singularis, de qua affirmari queant hęc vel illa attributa. Jam quęnam sunt illa attributa corporis, in quibus simile sit spiritui; Examinemus principalia corporis attributa, quatenus distinctum est à spiritu, juxta illorum sensum, qui tantopere disceptant corpus & spiritum tam infinite in natura distare, ut alterum nunquam fieri possit alterum. Illa attributa sunt hæc: quod corpus sit impenetrabile ab omnibus corporibus aliis, ita ut etiam partes ejus sese pe <91> netrare nequeant. Porro aliud etiam attributum corporis est, esse discerptibile sive divisibile in partes. Attributa autem spiritus, prout isti eundem definiunt, sunt penetrabilitas & indiscerptibilitas, ita ut spiritus unus penetrare possit alium, ut etiam mille spiritus consistere possint intra se invicem, nec plus tamen occupent spatii, quam spiritus unus. Præterea spiritus tam est simplex & unus in seipso, ut non possit discerpi vel actualiter dividi in partes á se invicem segregatas. Si jam hęc attributa corporis & spiritus invicem comparentur, tantum abest, ut sibi invicem sint similia, vel ut aliquam habeant naturæ analogiam, (in quo tamen verum consistit amoris & unitatis fundamentum, sicut dictum est) ut plane sibi sint contraria; imo nihil concipi potest in toto universo tam rei alicui contrarium, quam corpus & spiritus sunt in notione istorum hominum. Pura enim & puta contrarietas hic est in omnibus attributis eorum; quia impenetrabilitas & penetrabilitas magis sibi invicem contraria sunt, quam nigrum & album, sive calidum & frigidum, quod enim nigrum est, fieri potest album, & quod calidum est, fieri potest frigidum: sed prout isti dicunt: quod impenetrabile est, non fieri potest penetrabile; imo Deus & Creatura <92> non tam infinite differunt in essentia sua à se invicem, quam isti Doctores corpus differre faciunt à spiritu. Multa enim sunt attributa, in quibus Deus & Creaturæ ejus invicem concordant: nullum autem invenire possumus, in quo corpus ullo modo conveniat cum spiritu & per consequens nec cum Deo, qui spirituum est summus & purissimus; quare etiam nulla poterit esse Dei creatura, sed merum non ens, sive figmentum. Sicut autem corpus & spiritus contraria sunt in attributis impenetrabilitatis & penetrabilitatis, ita non minorem habent contrarietatem in discerpibilitate & in indiscerpibilitate; quod si enim allegant, corpus & spiritum convenire in quibusdam attributis, qualia sunt extensio, mobilitas & figurabilitas; ita ut spiritus habeat extensionem & pertingere queat ab uno loco ad alium, item quod movere se queat ex uno loco in alium:nec non configurare se ipsum in qualemcunque figuram, quæ ipsi placuerit: quibus in casibus conveniat cum corpore, & corpus cum ipso. Ad hoc respondeo: primo supponendo, spiritum posse extendi (quod tamen multi, imo plurimi illorum negant, qui corpus & spiritum statuunt essentialiter esse distincta) extensio <93> tamen spiritus & corporis, prout illi eandem intelligunt, mirum in modum discrepant. Extensio enim corporis semper est impenetrabilis, imo extensum esse & impenetrabile esse, quatenus ad corpus spectant, unum tantum sunt reale attributum, duobus loquendi modis sive notionibus mentalibus & logicalibus propositum; Quid enim est extensio, nisi quod impenetrabile est corpus, ubicunque id fuerit, à propriis suis partibus? Removens autem hoc impenetrabilitatis attributum à corpore, nec amplius concipi poterit tanquam extensum. Porro extensio etiam corporis & spiritus, juxta illorum notionem infinite differunt: quamcunque enim extensionem corpus habet, illa est tam necessaria, eidemque tam essentialis, ut impossibile sit idem magis vel minus extensum esse posse, cum tamen spiritus magis minusve extendi queat, prout ipsi dicunt; cumque mobile esse & figurabile consecutiva tantum sint attributa extensionis (eo quod spiritus longe aliter sit mobilis vel figurabilis, quam corpus, quia spiritus movere & configurare potest se ipsum, quod corpus facere non potest) eadem ratio, quæ valida est contra unum, valida etiam est contra alterum.

§. 4. Secundo autem, quomodo probare possunt impenetrabilitatem esse essentiale attributum corporis: vel penetrabilitatem esse essentiale attributum spiritus? cur corpus non posset esse magis vel minus impenetrabile? Et spiritus magis vel minus penetrabilis, prout fieri potest & reverâ accidit in aliis attributis. Nam exempli gratia corpus aliquod potest esse magis vel minus grave vel leve; condensatum vel rarefactum, solidum vel liquidum, calidum vel frigidum; cur ergo non etiam esse posset magis vel minus impenetrabile & penetrabile? Si dicatur, nos in omnibus hisce mutationibus aliis semper videre, quod corpus maneat impenetrabile, sicut ferrum etiam, quando ignitum est, semper tamen impenetrabile manet. Respondeo concedendo quod impenetrabile maneat à quocunque corpore alio æqualis crassitiei: à corpore tamen subtiliore omnino penetrari potest & penetratur, nimirum ab igne, qui in ipsum intravit, omnesque partes ejus penetravit, unde tam molle factum est, & si ignis sit fortior, omnino liquescit. Ad hoc si regerunt, quod ingressus ignis intra ferrum non sit penetratio sensu philosophico, nec prout ipsi intelligunt, quasi nimirum ignis & ferrum unum tantum occuparent locum, ita ut alterum alteri intime fo <95> ret pręsens, quia contrarium sit manifestum, quod ferrum, si igniatur, turgescat, & majorem requirat molem, quam si sit frigidum, & si iterum frigescat, ad pristinas regrediatur dimensiones. Ad hæc replico: quod si talem intelligant penetrationem, quam vocamus intimam præsentiam, ut nimirum substantia quædam homogenea intret in aliam, cùm ambæ sint æqualium dimensionum; nec tamen augeri debeat moles vel quantitas, id omnino videtur irrationale, meraque esset impossibilitas & contradictio, tam intimam concedere creaturis præsentiam, quæ soli competit Deo & Christo, ceu creatoribus, qui hoc pollent privilegio, ut intime insint in creaturis, cùm nulla creatura tam intimam habere queat præsentiam in creatura socia, quia aliàs cessaret esse creatura, & obtineret unum ex incommunicabilibus Dei & Christi attributis, quale est intima hæc præsentia. Hæc, inquam, primario tribuenda est Deo, & secundario Christo, quatenus ille est medium quid inter Deum & creaturas, quique sicut particeps est mutabilitatis & immutabilitatis, æternitatis & temporis, ita dici potest particeps esse spiritus & corporis & consequenter loci & extensionis: quatenus enim corpus ejus alius est substantiæ, quam <96> corpus reliquarum creaturarum omnium, (quippe quarum ille est principium Deo proximum) vere dici potest, intime præsens esse in ipsis, ut tamen cum ipsis non confundatur. Supponere autem unam creaturam intime posse præsentem esse alteri, ita ut cum ipsa misceatur vel uniatur quam perfectissime, nec tamen augescat ejus moles vel extensio; idipsum confundit creaturas, duasque vel plures unam tantùm esse facit. Imo hæc hypothesis efficeret, quod tota creatio reducibilis dici posset in molem grani minimi vel pulvissculi, quia quælibet pars supponeretur penetrare alteram, non subsecuta majori extensione, quam unius illius partis. Si dicitur, id tantum probari, quod spiritus reduci possint in tam exiguum spatium, sed non corpora, quia corpora sunt impenetrabilia. Respondeo: hoc esse petitionem principii, quia nondum probarunt corpus & spiritum distinctas esse substantias: quales nisi fuerint, sequitur naturam unam non magis esse penetrabilem, quam alteram, secundùm ipsorum sensum. Et certe quidem rationi videtur admodum consentaneum, quod sicut tempora ita sunt extensa in debitas suas mensuras & extensiones singula, ut non possint excedere <97> terminos illos, adeoque non possint esse intime sibi invicem præsentia: Sicut, exempli causa, prima septimanæ dies secundæ ejusdem hebdomadis diei præsens esse nequit; nec prima diei hora præsens esse secundæ, nec primum horæ minutum secundo ejusdem horæ præsens est; eo quod hæc sit natura & Essentia temporis successivum esse, & partes habere extra partes, cum Deus tamen realiter & intime sit præsens in omnibus temporibus, & non mutatur; quod dici nequit de Creatura, illam scilicet esse in omnibus vel pluribus temporibus & non mutari, quia creatura perpetuo mutatur cum temporibus; Cum tempora nihil sint nisi motio vel mutatio creaturæ, ab una conditione statuve in alium. Sicut ergo res se habet cum tempore & cum creatura, quæ est in tempore; ita res se etiam habet cum loco sive mole, seu quantitate. Sicut enim in Deo nullum est tempus, sic etiam nulla moles, vel corporea quantitas: In Creaturis autem simul tempus est, & corporea quantitas, quia alias vel Deus essent, vel nihilum, quod est impossibile. Qualem cunque ergo quantitatem sive molem vel extensionem aliqua creaturarum habet, illam necessario retinet tanquam aliquid, quod sit de ipsa ejus essentia: Sicut essentia temporis est consistere ex pluribus partibus, & illas iterum ex pluribus, & sic in infini <98> tum. Et tamen intelligi optime potest, quomodo tempus minus sit in majore, exempli gratia, quomodo tot minuta sint in una hora, & tot horæ in una die: una autem hora immediate tangit vicinam suam, non autem præsens potest esse in illa: Ita res se habet cum Creaturis ratione molis vel quantitatis illarum: una nempe creatura tangere quidem alteram immediate potest, præsens autem esse non potest in omnibus ejus partibus, sed minor saltem potest esse in majori, & subtilior in grossiori: & hæc magis proprie est penetratio, quæ competit tam corporibus quam spiritibus æqualiter, ut sicut corpus quoddam minus grossum penetrare potest aliud majus grossum, duo autem corpora æqualis grossitiei penetrare non possunt seinvicem {sic}: idem dici queat de spiritibus, qui etiam suos habent gradus majoris vel minoris grossitiei & subtilitatis, prout corpora habent: nec alia est differentia inter corpus & spiritum (si corpus non sumatur juxta illorum sensum, qui statuunt illud rem esse mere mortuam vita carentem, vitæque capacitate: sed in sensu proprio, quatenus nimirum excellens est creatura Dei, vitam habens & sensationem, quæ vel actualiter ipsi competat, vel potentialiter) nisi hæc quod corpus sit pars rei cuiusdam grossior, & spiritus subtilior, unde etiam nomen spiritus habet ab aëre scilicet, quæ est natura <99> in mundo visibili subtilissima. Melius in Kabb. denud. Tom. II. tract. ult. p. 6. §. 13. spiritus definitur esse natura centralis: cui sit facultas sphæram emittendi luminosam, eandemque vel ampliandi vel restringendi &c. quæ proprie videtur esse Aristotelis ἐντελέχεια Et ibid. p. 28. §. 4. Materia definitur centrum nudum, seu punctum eradiatione carens, quod Aristoteles intellexit per privationem. Unde concludendum: impenetrabilitatem harum creaturarum restringendam esse ad earum centra) Vox enim Hebræorum Ruach, quæ spiritum denotat, significat etiam aërem; & sic, quia aër motum habet admodum velocem, omnis motionis velocitas imputatur spiritui, qui in corpore moto est: hinc plebeji ex ignorantia, cum nullum percipiant motum in quibusdam corporibus, eadem vocant mortua, spirituque & vita carentia. Revera autem nullum est corpus ullibi, quod non habeat motionem & per consequens vitam vel spiritum. Quælibet ergo Creatura debitam suam habet molem, vel extensionem, quam excedere non potest, quoque etiam non potest diminui.

Nec obstat quod videamus, qua ratione corpus aliquod admodum exiguum extendi queat in spacium millesies majus, quam habuit; ut pulvis pyrius, si incendatur, mirum in modum se extendit. Omnis enim hæc extensio sit per divisionem partium in <100> partes semper minores atque minores, quæ non revera implent totum illud spatium tam magnum, prout videtur, cum quælibet pars interea nec majorem nec minorem habeat extensionem, quam antea habebat. His ergo suppositis concludendum erit, quod omnes spiritus creaturales, qui in corporibus sunt præsentes, vel sint in poris dictorum corporum, vel in certis concavitatibus ibidem factis, quales talpa facit in terra: vel iidem efficiunt, ut prædicta corpora fiant turgida & majorem sortiantur extensionem, ut cum magna ignis copia subintrat in ferrum, hoc ipsum notabiliter turgescit & extenditur; & quamvis ista corporum turgescentia non semper observari queat ab externis nostris sensibus, negari tamen propterea non potest: fieri enim potest, ut corpus aliquod notanter in dimensionibus suis excrescat, & omnino fiat majus, & hæc tamen magnitudo omnem excludat externam observationem, imo ita sit subtilis, ut numeris exprimi nequeat, exempli gratia, supponamus corpus aliquod, cujus soliditas partes contineat 64. & aliud cujus soliditas contineat 100. ubi radix prioris corporis, cujus cubus est 64. est 4. ita ut latus illius corporis contineat quatuor longitudines sic divisarum partium: latus autem sive radix alterius corporis, cujus cubus est 100, nullo numero exprimipotest {sic}, major enim est <101> quam quatuor, & minor quam quinque & nulla fractio eandem determinare potest. Corpora ergo, sicut dictum est, notabiliter exturgescere possunt, si plures spiritus vel corpora subtiliora in illa ingrediantur, ut semper tamen crassi nostri sensus existiment, illa nihilo facta esse majora. Porro, ut & ad alterum accedamus attributum, quod corporis esse dicitur, non autem spiritus, nimirum ad Discerpibilitatem, si hanc ita intelligant, quod unum tantum corpus, nimirum minimum, quod concipi potest, (si tale aliquod corpus concipiamus) possit discerpi: id sane est impossibile, est enim contradictio in adjecto, & supponeret omne corpus minimum discerpibile esse in partes minores. Si itaque corpus accipiatur individualiter pro uno saltem corpore singulari, istud est indiscerpibile, & id quod communiter vocamus discerpibilitatem corporis, hoc saltem intendit, quod dividere possimus unum corpus ab altero, locando tertium aliquod corpus inter illa, & juxta hunc sensum spiritus non minus sunt discerpibiles quam corpora: Quamvis enim unus spiritus singularis non possit fieri duo vel plures spiritus, plures tamen spiritus simul existentes in uno corpore non minus separari possunt á se invicem, quam corpora: Qualitercunque enim sive corpora sive spiritus discerpi vel separari queant in toto inverso à <102> se invicem, semper tamen permanent unita in hac separatione, cum tota creatio semper una tantum sit substantia vel entitas, nec vacuum sit in illa; quomodo ergo res aliqua separari poterit à seipsa? Id volo ab illo, quod propria est ipsius natura, quatenus consideratur originaliter vel in suo primordio, primoque esse. Sicut autem datur generalis hæc omnium creaturarum inter se invicem unitas, ita ut nulla separari queat ab omnibus suis creaturis sociis; ita specialior magisque particularis unitas datur inter partes unius speciei in particulari. Ut cum corpus discerptum est & membra remota sunt à se invicem in certam distantiam, quamdiu membra hæc nondum sunt corrupta, inque aliam speciem mutata, illa semper emittunt subtiles quasdam particulas ad se invicem, nec non ad ipsum corpus a quo pervenerunt, corpusque ad ipsas mittit similes (quas spiritus atque corpora appellare possumus, vel spiritus, utrumque enim sunt) quibus mediantibus membra atque partes apparenter ita separata à se invicem semper retinent realem quandam unitatem & sympathiam, prout manifestum est è plurimus exemplis, & in specie è duobus sequentibus, quorum primum est hoc: Quod quîdam naso carens, nasum sibi fieri curaverit ex carne alterius cujusdam hominis, quo agglutinato vitaliter (sicut surcu <103> lus unitur cum arboris trunco, cui insitus est) cum alter ille moreretur, corrupto illius corpore, nasus ille similiter corrumpebatur, aque corpore vivi hujus decidebat. Secundum exemplum est hominis cujusdam, cui crus fuit abscissum, quod crus notabili quadam distantia à reliquo corpore semotum cum chirurgus aliquis dissecaret, vir ille conquerebatur de doloribus & ostendebat qua in parte crus illud vulneraretur, quod manifesto probat, certam quandam partium unionem etiam ad certam usque distantiam á se invicem separatarum. Et sic etiam individua unius speciei, sive quæ affinitatem habent in una specie singularem habent invicem unionem, quamvis localiter distent, quod tamen manifestius est in genere humano: si enim duo quidam homines insigniter se invicem perament hoc ipso amore tantopere uniantur, ut nulla locorum distantia illos dividere vel separare queat, præsentes enim sibi invicem sunt in spiritu, ita ut continuus effluxus vel emanatio spirituum ab illis mutuo transeat, quibus uniuntur & colligantur tanquam funibus quibusdam. Atque sic quidquid homo amat, sive sit homo, sive animal, sive Arbor, sive argentum sive aurum cum illo unitus est ipse, & spiritus ejus ab ipso in hancce rem excedit. Et hic observandum est, quod quamvis spiritus hominis communiter in singulari dica <104> tur tanquam res una, idem tamen spiritus compositum quoddam sit spirituum plurium, imo innumerabilium, sicut corpus est compositum plurium corporum: & corpus ordinem quendam & regimen suum habet in omnibus partibus, tanto magis spiritus, qui magnus est spirituum excercitus, in quo distincta sunt officia sub uno spiritu regente. Atque jam hinc apparet, quod impenetrabilitas & indiscerpibilitas non magis sint essentialia attributa corporis, quam spiritus, quia in uno sensu utrique competunt, & in altero sensu neutri.

Contra hanc autem spirituum in quolibet spiritu infinitatem & contra infinitatem corporum in corporibus singulis objici posset illud, quod dictum est: Deum omnia fecisse in numero, pondere & mensura: quapropter in uno homine tam innumerabilis spirituum multitudo esse nequeat, nec innumerabilis multitudo corporum in uno corpore. Respondeo autem, quod infinitas hæc sive innumerabilitas spirituum & corporum saltem intelligenda sit respectu creaturæ intelligentis, ita ut nulla creatura intelligens illa numerare queat, nec mensurare externam extensionem sive corporis, sive spiritus, quæ in ipsa cadere potest. Quod autem Deus perfectissime norit {sic} numerum & mensuram omnium rerum creatarum libentissime conceditur. Si autem <105> Deus omnia fecit in numero, mensura & pondere, sane quælibet creatura suum habebit numerum & mensuram atque pondus, & per consequens dicere non possumus de ulla creatura, quod illa sit una tantùm res singularis, quia numerus est, numerus autem est multitudo. Et revera natura creaturæ ita se habet, ut illa res mere singularis esse nequeat, si nimirum agere aliquid debet, fruique bonitate illa, quæ ipsi præparata est à Creatore. Nam exempli causa, ponamus unicam atomum separatam ab omnibus creaturis sociis, quid illa agere potest, ut perficiat seipsam, seque majorem faciat vel meliorem? quid videre potest vel audire, vel gustare, vel sentire, sive ab intra, sive ab extra? motionem habere non potest internam, quia omnis motio duos habet terminos vel extrema ad minimum, terminum nimirum à quo, & ad quem; cumque hæc unica sit atomos, sive centrum intra seipsam certe nullam habere potest motionem è termino à quo & ad quem; cumque consequenter non videat, nec audiat, gustet vel sentiat ab intra, hæc sane etiam ab extra habere nequit ex aliis creaturis: si enim videre, audire, sentire vel gustare debeat ullam aliam creaturam, imaginem recipere deberet alius hujus creaturæ intra seipsam, quod facere non po <106> test, quia atomos saltem est, atomus autem tam est exilis, ut nihil in se recipere queat. Sicut enim organa sensuum externorum composita sunt è pluribus partibus, sic etiam se habent organa sensuum internorum, & consequenter omnis cognitio requirit varietatem vel multitudinem, quæ ipsius sit subjectum vel receptaculum. Intelligo autem omnem cognitionem creaturalem, ubi cognitio recipitur vel excitatur à rebus vel objectis cognitis (cum Dei cognitio non recipiatur nec excitetur per creaturas, sed originaliter sit in & ab eodem ipso.) Cùm ergo objecta cognitionis nostræ sint varia, & quodlibet objectum imaginem suam intra nos immittat, eademque imago sit ens reale, sequitur nos multas in nobis habere imagines, quę non omnes possunt recipi in atomo, sed opus habent distinctis suis in nobis locis, indistinctis suis formis & figuris: alias non solum confusio sequeretur, sed multæ res possent invicem sibi esse præsentes sine omni extensione, quod repugnat cum ipsa natura creaturæ. Quamvis autem objecta cognitionis nostræ sint plura, & nos hoc sciamus, quod videlicet verbi gratia ego sim multiplex, qui tam multas imagines recipio ab istis objectis, exinde tamen non sequitur, si ego, qui aliquid cognosco, sum multiplex, quod <107> propterea unum objectum videre debeam tanquam multiplex, ita ut viso uno homine, videam multos: cum enim multi homines virum vident unum; non vident eundem tanquam multos homines, sed tanquam unicum: sic cum conspicio, respicio rem aliquam duobus meis oculis (nisi forte confusio quædam sit in visione mea) non duo mihi videntur, sed unus; sique rem quandam videre possem decies mille oculis, prout duobus video, illa sane res, sive equus foret, sive homo, non aliter mihi appareret, quam unum solum. Hinc magna nobis apparet inter Deum & creaturas distinctio; ille enim unus est, & hæc ipsius est perfectio, ut nulla re opus habeat extra se: sed creatura, quia opus habet auxilio creaturarum suarum sociarum, multiplex esse debet, ut recipere hoc queat auxilium; hoc enim, quod aliquid recipit, per illud nutritur, adeoque hoc fit pars illius, & propterea illud non amplius est unum, sed est multum & totuplex quidem, quot sunt res, quæ recipiuntur, & adhuc majoris multiplicitatis. Sic ergo est societas quædam inter creaturas in dando & recipiendo, per quam mutuo substituunt per se invicem, ita ut una vivere non posset sine alia: Quænam creatura in toto universo reperitur, quæ opus non habeat creatu <108> ra sua socia? Nulla certè. Per consequens ergo quamlibet creaturam, quæ ullam habet vitam, sensum vel motionem oportet esse multiplicem sive numerum, imo respectu cujusvis intellectus creati numerum sine numero vel infinitum. Si autem dicatur: Nonne spiritum centralem vel spiritum regentem oportet esse unicam saltem atomum; quomodo enim alias vocaretur centrum, spiritusque primarius dominium habens super omnes reliquos? Respondeo negando: hoc enim ipsum centrum, sive hic spiritus regens & primarius multiplex est, ob rationes supradictas {sic}; centrum autem dicitur quia omnes reliqui spiritus ad eundeum concurrunt, sicut lineæ ab omnibus circumferentiæ partibus ad centrum concurrunt: & ab eo iterum etiam exeunt atque procedunt: & unitas quidem spirituum hoc centrum sive spiritum hunc prędominantem componentium, firmior est, & tenacior quam spirituum reliquorum, qui quasi sunt Angeli vel ministratorii spiritus Principis sui atque Ducis: imo in homine hæc unitas tam est magna, ut nihil eandem dissolvere queat: (quamvis unitas copiæ ministrantium spirituum maximæ; qui non pertinent ad centri compositionem dissolvi queat.) Hinc evenit, quod anima cujuslibet hominis permansura sit anima integra æterna, vel sine fine durans, ut accipiat proprios fructus suos, <109> secundum laborem suum: idque requirit universalis illa lex justitiæ, cuilibet rei inscripta, quæ quasi vinculum est fortissimum & indissolubile ad continendam hanc unitatem. Quid enim magis concordare potest cum infinita illa justitia & sapientia, quam hoc, quod illi, qui consenserunt & conjuncti fuerunt ad operandum bonum vel malum, simul recepturi sint præmium suum, vel pœnam debitam, quod fieri non posset, si fuerint ab invicem dissipati? Eademque ratio evincit, quod spiritus centralis omnium aliarum creaturarum indissolubilis permaneat, quodque licet spiritus centrales novi continuo formentur in productione rerum, nullus tamen spiritus centralis dissolvatur, sed ulterius promoveatur, vel diminuatur saltem, secundùm præsentem ipsius dignitatem vel indignitatem, capacitatemque vel incapacitatem.

CAP. VIII.

§. 1. Quod Spiritus & corpus, quæ Creaturæ sunt, non differant essentialiter, ulterius probatur tribus rationibus aliis: & quarta quidem desumta est ab intima illa unione sive vinculo, quod inter spiritus & corpora existit. §. 2. Inæqualis omnino est comparatio, si modus ille, quomodo ani <110> ma movet corpus, illustretur exemplo Dei, qui creaturas movet. §. 3. Unio & sympathia animæ & corporis facile demonstrari potest, sicut etiam, quomodo anima corpus moveat ex prædicto principio, quod spiritus sit corpus, & corpus spiritus. §. 4. Quintum argumentum desumitur à terra & aqua, quæ continuo producunt animalia variorum generum è materia putrida vel corrupta. §. 5. Quomodo corpus grossum mutetur in spiritum, sitque quasi spirituum mater: ubi exemplum proponitur de alimento nostro corporali, quod per varias transmutationes in corpore mutatur in spiritus animales, & ab his in subtiliores, magisque spirituales. §. 6. De hominum Angelis, bonis vel males, qui proprie sint Angeli hominis, & ab ipso procedant, tamquam rami è radice. §. 7. Sextum & ultimum argumentum desumtum est ab aliquibus Scripturæ locis.

§. 1. QUartum argumentum, ut probetur, quod spiritus & corpus non differant essentialiter, sed gradibus, desumam ab intima illa unione sive vinculo, quod inter spiritus intercedit atque corpora, quo mediante spiritus dominium habent super corpora, cum quibus sunt uni <111> ta, ut eadem moveant ab uno loco in alium, iisque utantur tanquam instrumentis in variis suis operationibus. Si enim spiritus & corpus tam sibi invicem sint contraria, ita ut spiritus sit vita sive substantia vivens, & percipiens, corpus vero massa quædam mere mortua; spiritus penetrabilis & indiscerpibilis; corpus vero impenetrabile & discerpibile, quæ omnia sunt attributa contraria; quidnam quæso hoc est, quod illa tantopere unit atque conjungit? vel quænam sunt illæ catenæ vel fibulę, quibus eadem tam firmiter connectuntur, idque in tantum temporis spatium? Porro cúm spiritus sive anima separata est à corpore, ita ut nullum amplius in istud habeat imperium vel potestatem ad movendum illud, prout antea habebat; quænam est causa hujus separationis? si dicatur, quod vitalis congruitas, quam anima habet erga corpus, causa sit prædictæ unionis, quodque corpore corrupto vitalis illa congruitas cesset; Respondeo: quærendum primo esse, in quoniam vitalis illa congruitas consistat; Si enim dicere nobis non potuerint, in quo illa consistat, nugantur saltem verbis inanibus, quæ sonum edunt & significatione carent. Certe enim eo sensu, quo ipsis sumitur corpus & spiritus, nulla omnino inter eadem est congruitas: <112> corpus enim semper est res mortua vita carens atque perceptione, non minus cùm spiritus in illo est, quam cum ex illo discessit, hinc nulla omnino est congruitas inter illa: Sique congruitas aliqua ibi daretur, illa sane maneret eadem, cùm corpus est sanum, & cùm est corruptum. Si hoc negant ex eo quod spiritus requirat corpus organisatum, quo mediante vitalibus suis actibus externorum sensuum fungatur, corpusque moveat & transferat de loco in locum; quæ organisatio corrupto corpore deficiat: Hoc ipso sane difficultas hæc non plenius solvitur. Quare enim spiritus tale corpus organisatum requirit? Exempli causa, cur ille requirit oculum corporeum tam mire formatum & organisatum, ut per illum videat? cur opus habeat lumine corporeo, ut videat objecta corporea? vel quare opus habet, ut imago objecti per oculum ad se transmittatur, ut illud videre queat? Si ille omnino spiritus tantum esset, & nullo modo corporeus, cur opus haberet tam variis organis corporeis, quæ à natura ejus tantopere differunt? Ulterius quomodo spiritus movere potest suum corpus, vel ullum membrorum ejus, si spiritus (prout ipsi affirmant) talis est naturæ, ut nulla pars corporis sui eidem ullatenus resistat, sicut unum corpus resistere alteri solet, cum per <113> illud movetur propter impenetrabilitatem suam? Si enim spiritus tam facile penetrat omnia corpora, quare cum de loco in locum movetur, non post se relinquit corpus? cum tam facile transire queat sine omni vel minima resistentia? Sane enim hæc causa est omnium illarum motionum, quas in mundo videmus, cum una res moveat aliam: nimirum quia ambæ sunt impenetrabiles, sensu supradicto. Si enim hæc impenetrabilitas non esset, creatura una haud movere posset aliam, quia hæc illi non opponeretur, nec ullo modo eidem resisteret; cujus exemplum habemus in velis navium, per quæ ventus navem impellit, idque tanto vehementius, quo minus foraminum, pororum & transituum idem in velis invenit, contra quæ impellitur: Cum è contrario, si loco velorum expanderentur retia, per quæ liber vento esset transitus; navis sane per ista parum moveretur, quamvis magna flaret violentia. Hinc videmus quomodo impenetrabilitas ista causetur existentiam, & hæc efficiat motum. Si autem nulla esset impenetrabilitas, sicut in casu corporis & spiritus, tunc nulla posset esse resistentia, & per consequens nullus motus corporis per spiritum fieri posset.

§. 2. Sique hic objicant: Deum, qui omnino est incorporeus, & intime præsens in omnibus corporibus, movere tamen cor <114> pora; quæcumque ipsi placuerint, eumque primum esse motorem omnium rerum, & tamen eidem nihil esse impenetrabile. Respondeo: motum hunc, quo Deus movet corpus aliquod, mirum in modum differre ab illo modo, quo anima movet corpus. Voluntas enim Dei, quæ essentiam dedit corporibus, iisdem etiam dedit motionem, ita ut motio ipsa à Deo sit, per cujus voluntatem omnis motio contingit. Sicut enim creatura essentiam sibiipsi dare non potest, ita nec movere potest seipsam. In illo autem sive per illum movemur, vivimus & sumus, ita ut motus & essentia proveniant ab eadem causa Deo creatore: qui in seipso tamen manet immobilis, nec transfertur de loco in locum, quoniam æqualiter ubique præsens est, motumque largitur creaturis. Longe autem diversus est casus, cum anima movet corpus, anima enim non est auctor motionis, sed saltem illam determinat ad hanc vel illam rem particularem, & anima ipsa simul movetur cum corpore de loco in locum, sique corpus incarceratur vel catenis detinetur, illa se transferre non potest è carcere vel catenis. Quare inæqualis admodum hæc est comparatio, si quis illustrare velit motum corporis ab anima factum, per exemplum Dei moventis Creaturas; imo talis est hic diversitas, ac si quis demonstrare vellet, quomodo Architectus na <115> vem struat vel domum per exemplum Dei creantis primam substantiam vel materiam, ubi sane magna est dissimilitudo; Deus enim Creaturis dabat essentiam, lignarius autem essentiam non dat ligno è quo navem extruit.

Nemo vero putet, quia dixi: Omnem motionem Creaturæ esse à Deo, quod propterea ille sit, vel esse possit author vel causa peccati. Quamvis enim potentia movendi sit à Deo, peccatum tamen nullatenus à Deo est, sed a Creatura, quæ abusa est hac potestate, illamque determinavit ad aliud quid, quam debebat: ita ut peccatum sit ἀταξία, vel inordinata determinatio motionis vel potentiæ movendi á debito suo loco vel statu in alium: ut si verbi gratia navis movetur à vento sed gubernatur à nauta, ut abeat ad hunc vel illum locum, ubi nauta non est author sive causa venti, sed vento flante hic saltem utitur sive bene sive male; unde navem deducit vel ad locum propositum, adeoque laudatur, vel in brevia illam agit & naufragium patitur, ubi culpatur & pœna dignus est.

Porró, quare spiritus sive anima tam passibilis est in corporis doloribus? Si enim cùm unita est corpore, nihil habet corporeitatis vel corporeæ naturæ, cur vulnerato corpore vulneratur doletque anima, quę naturæ omnino est diversæ. Cúm enim anima tam facile penetrare possit corpus, quomodo res aliqua <116> corpores eandem lædere potest? Si dicatur: solum corpus sentire dolorem, non vero animam: hoc est contrarium ipsorum principiis, eo quod affirment, corpus nec vitam habere, nec perceptionem. Si autem admittatur, animam esse unius naturæ & substantiæ cum corpore, quamvis multis gradibus ratione vitæ & spiritualitatis corpus præcellat, sicut etiam in velocitate motionis & penetrabilitate, variisque perfectionibus aliis: tunc omnes hæ difficultates præmemoratæ evanescent, & facile intelligetur, quomodo anima & corpus invicem sint unita, & quomodo anima moveat corpus, & cum illo atque per illud patiatur. (Quæ hic sit sententia Hebræorum apparet è loco Kabb. denud. Tom. 1. part. 3. dissert. 8. cap. 13. p. 171. seqq.)

§. 3. Facile enim intelligimus, quomodo unum corpus unitum sit cum alio per veram congruitatem, quam alterum habet in sua natura cum altero; atque sic corpus subtilissimum & maxime spirituale uniti potest cum grosso admodum densoque corpore, nimirum mediantibus quibusdam corporibus, quæ participant subtilitatem & crassitiem, juxta varios gradus inter duo extrema existentes: & corpora hæc media revera sunt fibulæ illæ atque catenæ, per quas anima tam subtilis & spiritualis cum corpore tam crasso connectitur. Qui me <117> dii spiritus, si absint vel cessent, unio disrumpitur, sic ex eodem fundamento facile intelligimus, quomodo anima moveat corpus, nimirum sicut corpus unum subtile movere potest corpus aliud crassum, atque densum: cumque corpus ipsum sit vita sentiens vel substantia percipiens; non minus facile concipi potest, qua ratione unum corpus vulnerare queat doloremque inferre corpori alii, vel eidem gratificari: quia nempe res unius naturæ vel similis facile se invicem attingere possunt. Et ad hoc argumentum etiam reduci possunt difficultates similes, quomodo nempe spiritus moveant spiritus alios, & quomodo spiritus cum aliis spiritibus certent vel luctentur: item de unitate, concordia & amicitia, quam spiritus boni inter se colunt. Si enim omnes spiritus intime præsentes esse possunt intra se invicem, quomodo certare vel luctari possunt de loco, & quomodo alius alium expellere potest? & tamen quod talis expulso & lucta spirituum detur, & in specie bonorum contra malos, pauci quidem, qui sua norunt {sic} corda, ab experientia norunt {sic}. Si autem dicitur: Spiritum Dei & Christi intime præsentem esse in omnibus rebus, eundemque bellum gerere & certare contra Diabolum ejusque spiritus in corde hominis. Respondeo: hoc simile e <118> tiam valde esse dissimile, quando nempe Deus & Creatura in operationibus comparantur. Illius enim viæ infinitis modis superiores sunt viis nostris: nihilominus tamen etiam in hoc casu objectio manet valida. Spiritus enim Dei & Christi, quando luctantur contra Diabolum & spiritus malos in corde hominis, sese uniunt cum spiritibus quibusdam bonis, quos sanctificarunt & præpararunt pro hac unione, perque hos, tanquam vehiculum sive currum certant & luctantur contra spiritus malignos: & quatenus hi spiritus mali certant contra spiritus hosce bonos in corde hominis, contra Deum & Christum certant: & boni illi spiritus sunt spiritus ipsius hujus hominis pii vel fidelis, qui factus est bonus, cum antea malus esset; Deusque & Christus quemlibet pium juvant in lucta hac, ut prævaleat spiritibus malis: malos vero & infideles captivari ab iisdem sinit, atque vinci. Neminem enim juvat Deus, nisi qui ipsum timet & amat, eique obedit & credit in potentiam, bonitatem & veritatem ejus; cum tali enim unitus est, bonique spiritus talium hominum totidem quasi sunt tela & gladii, quibus vulnerantur & repelluntur tenebrosihi & impuri spiritus.

Si autem quæratur: quomodo anima hominis uniti possit cum Deo, licet sit in <119> statu summæ puritatis; cùm Deus spiritus sit merus, anima autem etiam in summa puritate sua, semper particeps sit corporeitatis? Respondeo: id fieri per Christum Jesum, qui verum est propriumque medium inter utrumque; Christus autem & anima simul uniti possunt sine ullo medio alio, ob magnam, quæ inter illos est, affinitatem & similitudinem, qualem illi Doctores ostendere non possunt inter spiritum & corpus, qui dicunt, easdem naturas habere tam contrarias sibi invicem.

§4. Argumentum quintum desumam ab eo, quod observamus in omnibus corporibus visibilibus, ut in terra, aqua, lapidibus, ligno, &c. Quanta sit abundantia spirituum in rebus hisce omnibus: Terra enim & Aqua continue producunt animalia, prout faciebant à principio, ita ut stagnum aqua replerum pisces producat, quamvis nulli fuerint impositi ad prolificandum. Cumque res omnes aliæ proveniant à Terra & Aqua magis originaliter; necessario sequitur, spiritus omnium animalium esse in aqua, & propterea in Genesi dicitur: Quod Spiritus Dei delatus fuerit super faciem aquarum, ut nimirum ex hisce aquis proferret, quidquid postmodum creabatur.

Si autem dicatur: hoc argumento non pro <120> bari, quod omnes spiritus sint corpora, sed quod omnia corpora in se habeant, spiritus omnium animalium, ita ut quodlibet corpus in se habeat spiritum, & spiritus tamen & corpus, quamvis fic unita semper maneant diversa à se invicem converti nequeant. Ad hoc respondeo: si quodlibet corpus etiam minimum in se habet spiritus omnium animalium aliarumque rerum: sicut materia inse habere dicitur omnes formas: Jam quæro: utrum corpus omnes hos spiritus in se habeat actualiter, an saltem potentialiter? Si actualiter, quomodo possibile est tot spiritus essentialiter à corpore distinctos posse actualiter in distinctis suis Essentiis existere in parvo quodam corpore (etiam quod concipi potest, minimo) nisi per intimam præsentiam, quæ communicabilis non est ulli creaturæ; prout jam est probatum. Porro si omnes spirituum species sunt in quolibet corpore, etiam minimo, qui fit, quod tale animal producatur ex hoc corpore, & non aliud? Imo qui fit, quod non omnes animalium species immediate producantur ex uno eodemque corpore? quod est contra experientiam; videmus enim naturam in omnibus operationibus suis suum habere ordinem, unde unum animal formatur ab alio: & una species procedit ab alia: si ascendit, ad ulteriorem perfectionem; <121> si descendit, ad statum viliorem. Si autem dicant: omnes quidem spiritus contineri in quolibet corpore, non actualiter in distinctis suis Essentiis, sed tantum potentialiter, prout ipsi appellant: tunc concedendum est, quod corpus & omnes illi spiritus sint idem, id est, quod corpus in eosdem sit convertibile: ut cum dicimus: lignum potentialiter esse ignem, idest, convertibile in eundem; aquam potentialiter esse aërem, id est, convertibilem in eundem &c.

Sed porro, si spiritus & corpora tam inseparabiliter sunt inter se unita, ut nullum corpus esse possit sine spiritu, imo non sine multis spiritibus; magnum sane est argumentum, quod unius sint naturæ originariæ & substantiæ; alias capere non possemus, quare in tam variis mirisque rerum dissolutionibus & separationibus non tandem ab invicem separarentur, sicut videmus res subtiliores separari posse à crassioribus.

Tandem autem unde sit, quod cum corpus corrumpitur, ex ista corruptione alia rerum species generetur? sic ex aqua corrupta vel terra proveniunt animalia; imo lapides, si putrescunt, in animalia abeunt. Ita fimus vel alia materia putrida animalia generat, quæ omnia spiritus habent: quomodo corruptio sive dissolutio corporis ad novam generationem tendit & quidem animalium? si dicatur; spiritus istorum animalium per hanc <122> dissolutionem quasi solvi à vinculis suis, ponique in libertatem, illosque deinde virtute sua plastica sibi ipsis formare & fingere novum corpus ex prædicta materia. Ad hæc respondeo: quomodo corpus primævum tantopere ipsos tenebat captivos? An ex eo, quod durum esset atque densum? Exinde sane manifestum erit, istos spiritus nihil aliud esse, quam corpora subtilia, quia durities & densitas corporis eosdem poterat incarcerare, ut transire non possent. Si enim spiritus tam facile penetrare posset corpus durissimum, quam mollissimum & fluidissimum, sane tam facile abiret ex uno quam ex altero, nec opus esset corruptione vel morte ad novam generationem atque vitam. Hæc ergo captivitas spirituum in nonnullis corporum speciebus, quæ dura sunt, eorumque liberatio, cum corpora abeunt in mollitiem, manifestum præbent argumentum: quod spiritus & corpus originaliter unius sit naturæ & substantiæ, quodque corpus nihil sit, quam spiritus fixus & condensatus, & spiritus nihil quam corpus volatile, vel factum subtile.

§. 5. Et hic notetur, quod in omnibus corporibus duris, ut in lapidibus, sive communibus, sive pretiosis, & sic etiam in metallis, herbis, arboribus & animalibus, & in corporibus omnium hominum non tantum plurimi spiritus existant, qui quasi in carce <123> rati sunt in corporibus crassis, cumque ipsis uniti, quam ob causam etiam emanare & evolare non possunt in corpora alia, donec mors vel dissolutio superveniat; sed etiam plurimi spiritus insint alii admodum subtiles, qui continuo ab iisdem emanant, & quos ob suam subtilitatem durities corporis, in quo latent, detinere nequit. Et hi spiritus subtilores productiones sunt, sive suturæ spirituum crassiorum in corpore detentorum; quamvis enim hi inibi detineantur, non tamen otiosi sunt in carcere suo, sed corpora eorum quasi officinæ ipsis sunt, ut subtiliores hos spiritus efficiant, qui deinde emanant in coloribus, sonis, odoribus, gustibus & virtutibus atque potentiis variis aliis: unde crassum illud corpus, spiritusque in eo contenti, quasi mater sunt spirituum subtiliorum qui liberorum locum habent: Natura enim semper operatur ad majorem perfectionem subtilitatis & spiritualitatis, prout hæc est proprietas maxime naturalis omnis operationis & motionis. Omnis enim motio atterit & dividit & sic rem facit subtilem & spiritualem. Et sic in corpore humano cibus & porus primo mutatur in chylum, deinde in sanguinem, post modum in spiritus, qui nihil sunt quam sangvis in perfectionem deductus: istique spiritus semper procedunt ad majorem subtilitatem, vel spiritualitatem, sive boni, sive mali. Perque istos spiritus, <124> qui proveniunt è sanguine, videmus, audimus, odoramur, gustamus, palpamus & sentimus, imo & meditamur, amamus, odimus & omnia agimus, quæcunque agimus: & ab his etiam provenit semen, per quod humanum genus propagatur: & in specie hinc provenit vox & loquela hominis, quæ plena est spiritibus, factis vel formatis in corde, sive boni sint, sive mali; sicut Christus docuit: Quod ex plenitudine cordis os loquatur, quodque vir bonus è bono thesauro cordis sui res bonas producas &. Item, quod non illud, quicquid in hominem intrat, eundem inquinet, sed illud, quod ab illo prodit. Sicuti enim ex eo prodeunt, ita in eum iterum regrediuntur.

§. 6. Atque hi sunt Angeli hominum proprii, sive ministratorii spiritus (quamvis & alii dentur Angeli, tam boni, quam mali, qui ad homines veniunt) de quibus Angelis Christus dicit, cum loquitur de parvulis in ipsum credentibus: Angeli illorum semper vident faciem Patris mei cœlestis. Qui sunt Angeli credentium, qui evadunt quasi parvuli infantes.

§. 7. Argumentum sextum & ultimum producam à quibusdam scripturæ textibus tam veteris quam Novi Testamenti, qui planis expressisque verbis probant, omnia habere vitam & in aliquo gradu revera vivere. Ut cum Act. 17:27. dicitur: Ipse omnibus <125> dat vitam &c. deinde 1. Tim. 6:13. de Deo dicitur: Quod omnia vivificet. Porro Luc. 20:38. Non mortuorum dicitur Deus sed viventium (quod quamvis primario intelligendum sit de hominibus, in genere tamen etiam verum est de omnibus reliquis) Nimirum ille est Deus rerum illarum, quæ suam habent resurrectionem vel regenerationem in sua specie, non minus quam homines habent in sua specie. Mors etenim rerum non est annihilatio illarum, sed mutatio ab una specie & gradu vitæ in aliam: Quare etiam Apostolus Resurrectionem mortuorum probat & illustrat à grano tritici, quod in agrum prolapsum moritur atque resurgit frugiferum ad modum.

CAP. IX.

§. 1. Illi, qui dicuntur Philosophi omnium generum, Philosophiæ suæ generaliter pravum posuerunt fundamentum, & propterea totam illius structuram labi oportet. §. 2. Philosophia hic tractata non est Cartesianarum. §. 3. nec falso ita ficta Philosophia Hobbesii & Spinosæ, sed è Diometro ipsis opposita. §. 4. Quod illi, qui hactenus nixi sunt refutare Hobbesium & Spinosam nimium ipsis reliquerint spatium. §. 5. Hæc Philosophia efficacissima est ad refutandam Hobbesianam & Spinosianam, sed alia methodo. <126> §. 6. Hic plane aliam intelligerem, per Corpus & materiam, quam Hobbesius intelligit, quæque nec Hobbesio nec Spinosæ vel in somnio unquam visa fuit. §. 7. Vita tam realiter & proprie est attributum corporis quam figura. §. 8. Figura & vita distincta sunt unius rei attributa, sed non contraria. §. 9. Mechanica motio & actio vel perfectio vitæ distinguit res.

§. 1. EX hisce quæ modo sunt dicta, diversisque rationibus prolata, quod nempe spiritus & corpus originalter in prima substantia tantum sint unum & idem, evidenter apparet, quod ita dicti Philosophi, qui aliter docuerunt, tam antiqui quam moderni generaliter erraverint pravumque statim in principio posuerint fundamentum, unde tota ipsorum domus atque superstructio tam est debilis & profecto tam inutilis, ut totum ædificium suo tempore cadere oporteat. Equo fundamento tam absurdo errores plurimi alii crassi simi prodierunt at periculosissimi non tantum in Philosophia, sed etiam in Theologia sic dicta cum magno humani generis damno, veræ pietatis impedimento, nominisque Dei gloriosissimi contemtu, prout facile apparebit tam ex iis, quæ jam dicta sunt, quam ex iis quæ nunc dicentur in isto capite.

§. 2. Et nemo nobis objiciat, quasi omnis hæc Philosophia nihil sit, quam Cartesia <127> nismus vel Hobbesanismus sub larva nova. Primo enim quod ad Cartesianam attinet Philosophiam, hæc omne corpus merum dicit esse massam mortuam, non tantum vita & perceptione carentem cujuscunque illa fuerit speciei, sed & penitus ejusdem etiam incapacem in omnem æternitatem. Magnusque hic error etiam iis omnibus imputandus est, qui corpus & spiritum dicunt esse res contrarias inter se invicem inconvertibiles, ita ut corpori omnis denegetur vita & perceptio, quod fundamentis hujus nostræ Philosophiæ omnino contrariatur. Quapropter tantum aberit ut illa sit Cartesianismus sub larva nova, ut potius verissime dici queat Ante-Cartesianæ, respectu principiorum suorum fundamentalium; quamvis negari nequeat, quod Cartesius multa docuerit egregia & ingeniosa de parte Mechanica naturalium operationum, & quomodo omnes motiones naturales procedant secundùm leges regulasque mechanicas, prout revera Natura ipsa, id est, Creatura mechanicam egregie callet, & sapientiam in se habet; (datam à Deo, qui fons est omnis sapientiæ) per quam operatur. Verumenimvero {sic} in natura & operationibus ejus longe sunt plura, quam mere mechanica, & illa non est corpus mere organicum horologio simile, cui non inest vitale principium motus. Sed illa vivum est corpus, habens vitam & perceptionem, quod <128> longe sublimius est quam merus mechanismus sive motio mechanica.

§. 3. Quod autem secundo attinet ad Hobbianismum ille sane huic nostræ Philosophiæ adhuc magis est contrarius, quam Cartesianismus. Cum enim Cartesius agnoverit Deum esse plane immaterialem & incorporeum spiritum; Hobes affirmat Deum ipsum esse materialem & corporalem, imo nihil aliud quam materiam & corpus; atque sic Deus & Creaturæ confunduntur in essentiis suis, negaturque essentialem inter ipsas intervenire distinctionem. Hæc & plurima àlia, quæ pessimæ sunt consequentiæ dictata sunt Philosophiæ Hobbianę cui etiam addi potest Spinosianæ, hic enim Spinosa scilicet Deum ibidem confundit & creaturam, & unum saltem ens ex utroque facit, quæ omnia diametraliter opposita sunt Philosophiæ á nobis hic traditæ.

§. 4. Infirma autem & falsa principia quorundam, qui ausi sunt falso ita dictam Philosophiam Hobbesii & Spinosæ refutare, nimium hisce concesserunt spatium contra semetipsos; ita ut non tantum non refutaverint cum effectu adversarios suos, sed & risui ac contemptui magis se exposuerint.

Si autem porro objiciatur: Hanc nostram Philosophiam ad minimum in hoc similem videre Hobbianæ, quod omnes creaturas quam unam originaliter statuit esse substan <129> tiam ab infima maximeque ignobili usque ad summam & nobilissimam, & à minimo quodam reptili vermiculoque & musca ad gloriosissimum quendam Angelum, imo in minimo pulvisculo atque sabulo ad creaturarum omnium excellentissimam. Deinde & hoc, quod quælibet creatura sit materialis & corporea, imo ipsa materia sive corpus quodque per consequens vel nobilissimæ illius actiones sint materiales & corporeę, vel secundum corporeum quendam modum. Jam respondeo ad primum, me concedere, quod omnes creaturæ originaliter una sint substantia ab ima ad summam & consequenter convertibiles & mutabiles ex una naturarum suarum in aliam: & quamvis Hobbes idem dicat, id tamen nihil præjudicat veritati. Sicuti nec aliæ partes ipsius Philosophiæ, ubi rem quandam veram Hobbes affirmat, propterea Hobbesianismus est.

§. 5. Interea autem hoc principium tantum abest, ut ipsi in erroribus suis quidquam auxilietur, ut potius nihil sit tam validum quasi hoc ad ipsius refutationem. Nam exempli causa Hobbistæ argumentantur res omnes esse unam, quia videmus res omnes visibiles converti posse in se invicem, imo quod res visibiles converti possent in invisibiles, ut cum ex aqua fit aër & lignum combustum pro maxima sui parte con <130> vertitur in invisibile quid, quod tam est subtile, ut omnem sensuum nostrorum observationem fugiat. Quo etiam pertinet, quod res invisibiles fiant visibiles, ut cum ex aëre provenit aqua, &c. Atque hinc ille concludit, nihil esse tam humile, quod non possit pertingere ad summitatem.

Ut jam ad argumentum hoc respondeatur, adversarii ejus generaliter negant antecedens, & è contrario affirmant, nullam rerum speciem convertibilem esse in aliam: cumque lignum comburitur, plurimi dicunt, lignum esse compositum è duabus substantiis, materia nempe & forma: & materiam quidem manere eandem, formam vero ligni destrui vel annihilari, novamque formam ignis produci in hac materia, ita ut fecundum illos continua hic sit annihilatio substantiarum realium, novarumque productio in hoc mundo. Hoc autem tam est inane, ut multi alii idipsum pernegent in casu ligni mutari in ignem & postmodum in fumum & cineres. Iidem tamen continuo pergunt in eodem errore in transmutationibus aliis, ut cum lignum mutatur in animal quoddam, prout sępe videmus, qua ratione ex ligno putrido imo etiam ex stercore nascuntur creaturæ viventes. Hic ergo isti negant, lignum mutatum esse in animal; lignum enim dicunt nihil est quam materia, materia autem vi <131> tam non habet, nec capacitatem ad vitam sive perceptionem, & propterea hoc animal, quod vitam habet & perceptionem, vitam suam aliunde habere oportet, oportetque in se habere spiritum vel animam, quæ non fuerit pars corporis, quæque ab eo non processerit, sed illuc sit immissa. Si autem ex iis quæritur, unde hic spiritus mittatur, vel quis illum mittat? item quare hic spiritus istius speciei mittatur, & non spiritus speciei alius? Hic omnino ipsis hæret aqua, inque eo adversariis suis semet prostituunt.

Ad refutandam ergo & fortius Hobbianam & Spinosianam Philosophiam hæc nostra Philosophia antecedens concedit, videlicet quod omnes creaturarum species converti possint invicem, ita ut ima fiat summa, & summa (ut in propria sua natura ab origine erat) in imam, nimirum secundùm cursum atque successionem illam, quam divina sapientia ita disposuit, ut una mutatio certo ordine sequatur aliam: ita ut A primo convertendum sit in B. antequam converti possit in C. quodque autem convertendum in C. prius quam converti possit in D. &c.

Negamus autem consequens, nimirum, quod Deus & Creaturæ una sint substantia. Nam in omnibus transmutationibus creaturarum ab una specie in aliam; ut à lapide ad terram, à terra ad gramen, à gramine <132> ad ovem, ab ove ad carnem humanam, à carne humana ad spiritus hominis maxime serviles, & ab hisce ad spiritus hominis nobilissimus nunquam progressus fieri potest & ascensio ad Deum usque, qui omnium entium est supremum, & cujus natura in infinitum semper creaturam superat etiam in summo suo gradu constitutam. Natura enim Dei immutabilis est omnibus modis, ut ne ultimam quidem mutationis umbram admittat: Creaturæ autem hæc est natura, quod mutabilis sit.

§. 6. Secundo, quando in objectione dicitur quod per hanc Philosophiam quælibet creatura sit materialis & corporea, imo materia ipsa, ipsumque corpus, sicut docet & Hobbes; Jam respondeo, quod per materiale & corporeum, ut & per materiam & corpus hic res longè alia intelligatur, quam Hobbes intelligit, quæque nec Hobbesio nec Cartesio unquam vel per somnium occurrit. Quid enim illi intelligunt per materiam & corpus? vel quæ attributa iisdem adscribunt? Nulla sane alia quam sequentia, ut sunt: extensio & impenetrabilitas; quæ tamen unum tantum sunt attributum, prout & figurabilitas & mobilitas reduci possunt ad primum. Supponamus autem hæc esse attributa distincta; nihil sane hoc proficit, nec unquam hæc efficient, ut intelligamus, quidnam sit insignis ista substantia; quam ipsi corpus vocant & materiam. Non enim ultra putamen <133> testamve procedunt nec unquam attingunt nucleum. Superficiem enim saltem tangunt, centro nunquam conspecto: excellentissima enim & nobilissima istius substantiæ attributa, quam ipsi materiam vocant & corpus, plane ignorant, nihilque de illis intelligunt.

Si autem quis quærat: quænam sint excellentiora hæc attributa? Respondeo, hęc esse sequentia: Spiritum vel vitam, & lumen, sub quo comprehendo capacitatem omnium modorum sentiendi, perceptionisque & cognitionis, nec non amoris, omnisque potestatis & virtutis, gaudiique & fruitionis, quam nobilissimæ creaturæ habent vel habere possunt, ita ut etiam vilissima creatura & maxime contemta, imo pulvis & arena capax sit omnium istarum perfectionum; nimirum per varias transmutationes sibi invicem succedaneas, quæ juxta naturalem rerum ordinem longas requirunt temporum periodos pro consummatione sua: quamvis absoluta Dei potestas, si ipsi id ita placuisset, ea omnia accelerare, unicoque momento in effectum deducere potuisset. Sed sapientia ista Dei rem ita potius videt esse congruam, ut omnia procedant naturali suo cursu & ordine, utque hoc modo fertilitas illa, quam ipse singulis entibus indidit, appareat, & creaturæ spatium habeant, operando seipsas ad majorem semper perfectionem provehere, tan <134> quam instrumenta divinæ sapientiæ, bonitatis & potestatis, quæ in ipsis operatur & cum ipsis: in eo enim creatura majori fruitur gaudio, cùm id quod habet, tanquam fructum sui laboris possidet.

Hæc autem capacitas prædictarum perfectionum distinctum omnino est attributum à vita & perceptio omnino distinctæ sunt ab priori: id est, extensione & figura, atque sic etiam actio vitalis plane distincta est à motione locali aut mechanica, quamvis ab eadē nec separata sit, nec separabilis; sed eadem semper utatur tanquam instrumento suo, ad minimum in omni concursu suo cum creaturis.

§. 7. Dixi Vitam & Figuram distincta esse attributa unius substantiæ, & sicut unum idemque corpus transmutari potest in omnes figurarum species; & sicut figura perfectior comprehendit imperfectiorem: eadem ratione unum idemque corpus transmutari potest ab uno vitæ gradu ad alium perfectiorem, qui semper in se comprehendit inferiorem. Exemplum figuræ habemus in prismate triangulari, quæ est figura prima omnium corporum solidorum rectilinearium, in quam corpus est convertibile; & ab hoc in cubum quæ est figura perfectior, & in se comprehendit prisma. A cubo converti potest in aliam figuram perfectiorem, quæ proprius accedit ad globum, & ab hac in aliam, quæ ad <135> huc proximior est; & sic ascenditur ab una figura imperfectiore ad alteram perfectiorem in infinitum: hic enim nulli sunt limites, ut dici queat ' corpus hoc non potest mutari in figuram perfectiorem. Sensus autem est, corpus illud consistere è planis rectis lineis; hoc enim semper mutabile est in figuram perfectiorem, & nunquam tamen pertingere potest ad perfectionem globi, quamvis semper ad eundem accedat vicinius. Eodem modo res se habet circa varios vitæ gradus, qui principium quidem habent, non autem finem; ita ut creatura capax sit ulterioris & perfectioris gradus vitæ, idque magis semper magisque in infinitum, & nunquam tamen pertingere potest ad æqualitatem cum Deo; sed iste semper infinities est perfectior quam creatura in summa sua elevatione, sicut globus perfectissima est omnium reliquarum figurarum, ad quam nemo accedere potest.

§. 8. Atque sic figura & vita distincta quidem sunt, sed non contraria unius ejusdemque substantiæ attributa, & figura inservit operationibus vitæ, prout videmus in corpore humano & brutali, quomodo figura oculi inserviat visui, figura auris auditui, figura oris, dentium, labiorum & linguæ loquelę, figura manuum & digitorum operationi, figura pedum deambulationi, & sic figuræ reliquorum membrorum omnium se habent, plurimumque confe <136> runt ad operationes vitales, perficit quas spiritus in hisce membris, imo figura totius corporis magis commodo est ad proprias illas operationes vitæ hominis, quam ulla alia figura, qualiscunque illa fuerit, seu qualitercunque illa facere possit, ita ut figura & vita optime consistant invicem in una substantia vel corpore, ubi figura est instrumentum vitæ, sine quo nulla operatio vitæ perfici potest.

§. 9. Similiter motio localis & mechanica, id est, latio corporis de loco in locum est modus vel operatio distincta ab actione vel operatione vitæ, quamvis etiam sint inseparabiles, ita ut actio vitalis minime esse possit sine omni motione locali, quia hæc illius est instrumentum. Sic oculus videre non potest, nisi cum lumen intraverit; quod est motio, & actionem vitalem in oculo excitat, quæ est visio, & sic in omnibus aliis operationibus vitalibus in toto corpore. Sed actio vitæ longe nobilior & divinior est operandi modus, quam localis est motio, & ambæ tamen competunt uni substantiæ, & bene invicem consistunt. Nam sicut oculus lumen accipit intra se ab extra ab objecto, quod videt, ita idem emittit lumen vel spiritum ad objectum, & in hoc lumine & spiritu actio est vitalis, quę objectum & visum insimul unit.

Quare Hobbes omnesque alii qui á partibus ejus sunt, graviter errant, dum statuunt sensum & perceptionem nihil esse aliud quam <137> reactionem particularum corporearum super se invicem. Ubi per reactionem non aliam intelligit motionem, quam localem seu mechanicam. Sensus enim revera & perceptio res est longe nobilior atque divinior quam ulla motio localis vel mechanica qualiumcunque particularum. Est enim motio vel actio vitæ, quæ altera hac utitur, tanquam instrumento suo, cujus servitium in eo consistit, quod excitet actionem vitalem in subjecto vel percipiente. Potestque tanquam motio localis transmitti per varia corpora, quamvis admodum à se distantia, quę propterea uniuntur, idque sine ulla nova transgressione corporis vel materiæ, Exempli causa, super trabem ligneam eximiæ longitudinis, quæ moveatur altero extremo à Borea ad Austrum, ubi alterum extremum necessario etiam movebitur, & actio quidem transmittitur per totam trabem sine ullis particulis materiæ huc missæ ad promovendam motionem ab uno extremo ad alterum, quia trabs ipsa per se sufficit ad transmittendam prædictam motionem. Eodemque modo actio vitæ progredi potest simul cum motione locali ab una re ad aliam, ubi congruum datur medium illam transmittendi, idque in magnam usque distantiam. Atque hic observare licet divinam quandam speciem spiritualitatis vel subtilitatis in omni motione & sic in omni actione vitæ cujus nulla creata substantia vel corpus est capax, nimirum per <138> intimam præsentiam, quæ ut supra probatum est, nulli competit substantiæ creatæ, & omni tamen competit motioni & actioni qualicunque. Motio enim vel actio non est materia quædam vel substantia, sed saltem modus ejus essendi: & propterea intime præsens est in subjecto suo, cujus modus est, potestque transire de corpore in corpus ad magnam usque distantiam, si invenerit medium aptum, per quod transmittatur: Quoque fortior est motio, eo longius pertingere potest. Ita cùm lapis projicitur in undas stagnantes motionem causatur undequaque à centro ad circumferentiam in magnam usque distantiam circulos faciens majores semper atque majores, quo longius iste modus, donec tandem à conspectu nostro evanescat: atque tunc procul dubio adhuc circulos facit plures invisibiles etiam longiori temporis spatio, quos propter hebetudinem sensuum nostrorum apprehendere non possumus. Atque hic motio transmittitur á centro ad circumferentiam absque ullo corpore vel substantia deferente, quæ à lapide hanc motionem secum vehat. Et sicut etiam lumen externum, cum saltem sit actio vel motio excitata à luminoso quodam corpore transmitti potest per aquam, vitra, cristallum, vel aliud quodcunque corpus diaphanum, à nulla substantia, corpore vel materia delata a luminoso illo corpore, à quo prædicta actio provenit. Non quasi negarem <139> materiam subtilem abundantissimam continuo emanare ab omnibus corporibus luminosis, ita ut tota substantia candelæ ardentis consumatur in tales emanationes: atque hæc motionem vel actionem illam in se habeat, quam appellamus lumen, sed hæc actio vel motio augeri potest verbi gratia, per cristallum, ubi subtiles istæ emanationes corporum cohiberi possunt, ne transeant ad minimum in tanta abundatia, quæ sufficiat ad communicandum totum lumen. Cristallus enim qui facillime lumen transmittit, cum tam dura sit & solida, quomodo recipere potest tot corpora, eaque tam facile per se transmittere, cum alia corpora nec tam dura, nec tam solida illa sustineant. Lignum enim nec tam durum est, nec tam solidum ut cristallus, & tamen cristallus transparens est, lignum vero non. Et certe lignum porosius est cristallo, quia minus est solidum, & consequenter lumen non venit per poros cristalli, sed per ipsam ejus substantiam, idque sic ut tamen eidem non adhæreat, vel aliquam hic efficiat turgescentiam, sed per intimam quandam præsentiam, eo quod non substantia sit vel corpus, sed mera actio vel motio. Jam vero cristallus est medium commodius ad recipiendam hanc motionem, quam vocamus lumen quam lignum est, & hinc sit, quod hoc transeat per illam & non per hoc, atque sic prout magna est diversitas motionum & <140> operationum corporum, ita quælibet motio requirit proprium suum medium, per quod transmittatur. Manifestum est igitur, quod motio transmitti queat per varia corpora, per aliam speciem penetrationis, quam ullum corpus vel materia quantæcunque illa fuerit subtilitatis efficere queat, nimirum per intimam pręsentiam. Et si motio localis vel mere mechancia id facere potest, sane actio vitalis, quæ nobilior est motionis species, idem præstare potest; sique penetrare potest corpora, per quæ transit per intimam præsentiam, tunc vel unico momento transmitti potest ab uno corpore in aliud, imo potius, nullo omnino tempore indiget. Intelligi autem velim motionem vel actionem ipsam non indigere tempore, imo ne minimo quidem ut transmittatur: quamvis impossibile sit, quin corpus, in quo motio ferri debet de loco in locum, habere debeat aliquod tempus, sive majus, sive minus secundum speciem corporis motusque vehementiam, quæ illud transfert.

Ideoque videmus, quomodo omnis motîo & actio abstracte considerata miram habeat in se subtilitatem vel spiritualitatem super omnes substantias creatas, qualescunque illæ fuerint, ita ut nec locus nec tempus illas limitare queat: & nihil tamen sunt aliud, quam modi substantiarum creatarum, nimirum illarum robur, potestas, & virtus, per quas extendi queant in magnas substantias, præter id quod ipsa substantia facere potest.

Atque sic distinguere possumus extensionem in materialem & virtualem, quam duplicem extensionem quælibet creatura habet. Materialis ergo extensio est illa, quam materia, corpus vel substantia ipsa habet, præscindendo ab omni motione vel actione: & hæc extensio proprie loquendo, neque major neque minor est, dum eadem semper permanet. Extensio virtualis est motio vel actio, quam Creatura habet sive immediate á Deo datam, sive immediate receptam à creatura quadam socia. Illa autem, quam immediate habet à Deo (à quo etiam habet suam essentiam) quæque naturalis est & proprius effectus essentiæ ejus, magis proprie loquendo creaturæ est motio propria, quia procedit ab interioribus ejusdem: et propterea vocari potest interna motio, ut distinguatur ab illa externa, quæ saltem ab alio est, & propterea respectu illius vocari potest peregrina. Cumque prædicta externa motio corpus deferre conatur ad locum, vel rem aliquam quo per naturam propriam non inclinat, tunc violenta est & præternaturalis: ut cum lapis sursum projicitur in aërem, quæ motio præternaturalis & violenta plane est localis & mechanica & nullatenus vitalis, quia non procedit à vita rei ita motæ. Quælibet autem motio, quæ procedit à propria vita & voluntate creaturæ vitalis est, & hanc voco motionem vitæ, quæ non plane localis est <142> & mechanica, sicut altera, sed in se habet vitam virtutemque vitalem. Et hæc est virtualis extensio creaturæ, quæ vel major est vel minor, secundum speciem suam vel gradum vitalem, quo dicta creatura est prædita. Cum enim creatura pervenit ad nobiliorem speciem & gradum vitæ, tunc majorem accipit potentiam & virtutem seipsam movendi & transmittendi vitales suas motiones in maximam distantiam.

Sed quomodo motio vel actio transmitti queat de uno corpore in aliud magna est inter multos quæstio, quia nempe non est substantia vel corpus; sique tantum est motus corporis, quomodo motus transire potest de proprie suo subjecto in aliud, eo quod ipsa essentia sive entitas modi in hoc consistat, ut inhæreat vel inexistat suo corpori. Responsio ergo, quæ mihi videtur optima ad hanc objectionem hæc est: quod motio non propagatur ab uno corpore ad aliud, motione locali, quia motio ipsa non movetur, sed saltem movet corpus, in quo est. Et si motio propagaretur motu locali, motio hæc porro propagaretur ab alia, & hæc iterum ab alia, & sic in infinitum, quod est absurdum. Modus ergo istius propagationis est per realem productionem vel creationem, ut ita dicam; ita ut sicut Deus & Christus solummodo creare potest substantiam alicujus rei, cum nulla creatura entitatem creare vel dare <143> possit alicui substantiæ, ne quidem tanquam instrumentum: Ita creatura non à seipsa sed subordinate respectu Dei, tanquam hujus instrumentum dare potest existentiam motioni & vitali actioni; atque sic motio in una creatura producere potest motionem in alia creatura: & hoc illud omne est, quod creatura facere potest ad movendam seipsam vel creaturam suam sociam, tanquam Dei instrumentum: Per quas motiones non nova creatur substantia, sed saltem novæ species rerum, ita ut creaturæ multiplicentur in speciebus suis, dum una agit super aliam, vel alia aliam movet: atque hoc totum est opus creaturæ vel Creationis tanquam instrumenti Dei. Si autem movetur contra voluntatem ejus, cujus instrumentum est, tunc peccat & pro eo punitur. Sed Deus non est causa peccati, sicut supra declaratum est, quia cum creatura peccat, potestate illa abutitur, quam Deus ipsi concessit: adeoque Creatura culpabilis est, Deusque omnino liber est, ab omni hujus rei macula vel umbra.

Si ergo jam applicemus ea, quæ jam declarata sunt de attributis corporis, nimirum quod non tantum habent quantitatem & figuram, sed & vitam, moverique possit non solum mechanice & localiter, verum vitaliter, potestque transmittere vitalem suam actionem, quocunque velit, sic ubi habeat medium dispositum, sique nullum habet, extendere se <144> ipsam potest per subtilem emanarionem suarum partium, quod illius est medium, quod commodissimum & maxime proprium est ad recipiendam & transmittendam actionem ejus vitalem.

Per hęc omnia facile responderi potest ad omnia argumenta, quibus aliqui probari volunt, corpus omnino incapax esse sensus vel perceptionis: modusque facile ostendi potest, quomodo corpus aliquod gradatim pervenire queat ad istam perfectionem, ut non solum capax sit talis perceptionis & cognitionis, qualem bruta habent, sed qualiscunque perfectionis, quę in ullum hominem vel Angelum cadere potest, atque sic non refugiendo ad coactam aliquam Metaphoram intelligere poterimus verba Christi, quod è lapidibus Deus excitare possit Abrahæ liberos. Et si quis negare velit istam Dei omnipotentiam, quod etiam ab externis lapidibus excitare possit filios Abrahæ, id sane præsumtio foret maxima.

FINIS.